Czy eliminacja fragmentu klauzuli abuzywnej jest możliwa? Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2022 r. w sprawie II CSKP 364/22

Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z dnia 1 czerwca 2022 r. o sygn. akt II CSKP 364/22 zwrócił uwagę na istotne kwestie dotyczące umów kredytowych powiązanych z kursem waluty obcej. Problematyka poddana analizie dotyczy wielu kredytobiorców frankowych, którzy zawarli swoje umowy z Bankiem BPH S.A. (d. GE Money Bank). Czy konkluzja obrana przez Sąd Najwyższy jest prawidłowa, a przede wszystkim zgodna z wiążącym orzecznictwem TSUE?

Niedozwolone postanowienia umowne

Sąd Najwyższy w przedmiotowej sprawie dokonywał oceny umowy kredytu zawartej na podstawie wzorca stosowanego przez Bank BPH S.A. (d. GE Money Bank). Odnośnie badanych postanowień stanowisko zajął już uprzednio Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C 19/20. Badane klauzule określają zasady tworzenia kursów kupna i sprzedaży poprzez powiązanie kursu średniego NBP +/- marża banku.

Stanowisko Sądu Najwyższego

W uzasadnieniu omawianego wyroku SN wskazał, że z niedozwolonego postanowienia umownego skonstruowanego wg założenia kurs średni NBP +/- marża banku można wyeliminować jedynie marżę, co będzie prowadziło do tego, iż przeliczenia z PLN na CHF oraz z CHF na PLN mogą być dokonane w oparciu o kurs średni NBP. W przypadku takich rozwiązań frankowiczom pozostawałaby jedynie możliwość odzyskiwania „spreadów walutowych” wyłączając odfrankowienie czy ustalenie nieważności umowy.

Przy takich rozstrzygnięciach Bank nie ponosi konsekwencji nieuczciwego względem kredytobiorcy działania, co oczywiście pozostaje w sprzeczności nie tylko z dotychczasowym orzecznictwem sądów powszechnych, ale i TSUE.

Błędny pogląd 

Omawiany pogląd Sądu Najwyższego nie jest możliwy do zaakceptowania z kilku przyczyn.

Przede wszystkim w momencie zawierania umowy kredytu zgodnie z wzorcem umowy stosowanym przez d. GE Money Bank, kredytobiorcy nie jest znana kwota salda zadłużenia w CHF, co przecież wpływa na dalszą realizację umowy. Wykorzystanie przelicznika kursu średniego NBP w żaden sposób nie klaruje sytuacji finansowej kredytobiorcy. Przy braku jasno określonego salda zadłużenia w walucie obcej, konsument w dalszym ciągu nie ma możliwości poznania ekonomicznych konsekwencji płynących z zawarcia umowy. Wobec takiego stanu rzeczy umowa bezsprzecznie powinna być uznana za wadliwą.

Sąd Najwyższy mylnie interpretuje sytuację, w której możliwa jest częściowa eliminacja postanowienia umownego. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE nie można usunąć tylko części nieuczciwego postanowienia umownego, natomiast można usunąć postanowienie będące odrębną normą.

Marża banku, będąca częścią postanowienia, nie stanowi odrębnego warunku umownego chociażby z tego względu, iż znajduje się w tej samej jednostce redakcyjnej, co postanowienie dot. kursu średniego NBP. Składa się na jedno zobowiązanie umowne wiążące umowę kredytu indeksowanego. Korygowanie kursów o marżę banku nie pełni żadnej samodzielnej roli. Trudno bowiem doszukać się sytuacji, w której zastosowanie znalazłoby postanowienie o marży bez jednoczesnego zastosowania postanowienia o indeksacji. Postanowienia traktujące o marży stanowią element składowy mechanizmu indeksacji, a co za tym idzie ich eliminacja sprowadzałaby się do zmiany treści postanowienia dotyczącego indeksacji.

W przedmiotowym wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że postanowienie dotyczące marży banku ma charakter samodzielny, jednak w żaden sposób nie uzasadnił swojego stanowiska. Należy uznać, że Sąd Najwyższy błędnie ocenił, iż postanowienie dotyczące marży ma odrębny charakter od postanowienia indeksacyjnego – bowiem nie pełni żadnej samodzielnej roli i jest stosowane wyłącznie jako część postanowień dotyczących indeksacji.

Częściowa eliminacja nie jest zatem możliwa, gdyż zagraża realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 Dyrektywy 93/13. Takie działanie prowadziłoby do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być wyeliminowane, to jednak umowa mogłaby zostać zmieniona przez sąd, tak aby zagwarantować w ten sposób interes nieuczciwych przedsiębiorców.

Wobec powyższego omawiany wyrok Sądu Najwyższego należy ocenić jako sprzeczny z celami Dyrektywy 93/13 oraz z dotychczasowym orzecznictwem TSUE. Na marginesie wskazać jednak należy, że bez względu na powyższy pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy umowa będąca przedmiotem postępowania jest nieważna nie tylko z uwagi na występujące w niej postanowienia abuzywne, ale również ze względu na jej sprzeczność z ustawą oraz zasadami współżycia społecznego. Orzeczenie zatem nie pozbawia kredytobiorców możliwości dochodzenia nieważności umowy kredytowej.