Kolejny projekt nowelizacji Kodeksu Postępowania Cywilnego – nowy model postępowania z udziałem konsumentów

Tendencja ustawodawcy w zakresie zwiększenia ochrony konsumentów nie słabnie. Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji dnia 3 września 2021 r. udostępniony został obszerny projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Proponowana nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego zakłada wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawie z udziałem konsumentów. Zgodnie z założeniami projektu, nowe postępowanie odrębne ma na celu zwiększenie ochrony konsumentów w sporach z przedsiębiorcami. Ponadto, liczne zmiany w procedurze cywilnej mają prowadzić do odciążenia sądów i przyspieszenia postępowania.

Nie da się ukryć, że propozycja wprowadzenia odrębnego postępowania z udziałem konsumentów do kodeksu postepowania cywilnego stanowi odpowiedź na drastycznie zwiększającą się liczbę sporów sądowych konsumentów z bankami w  sprawach tzw. kredytów frankowych. Jeżeli wprowadzenie odrębnego trybu postępowania przyczyni się do szybszego i sprawniejszego rozstrzygania sporów rozwiązanie takie będzie szczególnie pożądane, zwłaszcza dla kredytobiorców posiadających umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, w których banki stosowały nieuczciwe postanowienia umowne.

Wprowadzenie proponowanego postępowania odrębnego będzie miało jednak znaczenie wyłącznie dla konsumentów, którzy noszą się z zamiarem wystąpienia z powództwem przeciwko przedsiębiorcom. Przepisy przejściowe proponowanej nowelizacji przewidują bowiem procedowanie w nowym trybie tylko w sprawach wszczętych po wejściu w życie nowelizacji.

Zakres podmiotowy i przedmiotowy postępowania z udziałem konsumentów

W nowym trybie będą mogły być rozpatrywane roszczenia kredytobiorców przeciwko przedsiębiorcom, jak również przedsiębiorców przeciwko kredytobiorcom. Zgodnie z założeniami projektu, nowe postępowanie odrębne będzie miało zastosowanie w sprawach o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi. Tryb ten nie zmieni się także w przypadku, gdy przedsiębiorca będący stroną postępowania zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej, co zgodnie z założeniami projektu ma służyć dodatkowemu wzmocnieniu pozycji konsumenta.

Właściwość sądu według miejsca zamieszkania konsumenta

Projekt zakłada regulację pozwalającą konsumentom na wytoczenie powództwa w tym trybie także przed sądem właściwym dla ich miejsca zamieszkania. Dotychczas na podstawie art. 37² § 1 KPC konsumenci mieli taką możliwość jedynie w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowej, a zatem co do zasady jedynie przeciwko bankom. Wprowadzenie proponowanych zmian ułatwi konsumentom dochodzenie wszelkich roszczeń na drodze sądowej przeciwko wszystkim przedsiębiorcom. Będą oni mogli bowiem wytoczyć powództwo przed sądem właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania, a nie według miejsca siedziby pozwanego przedsiębiorcy, która nierzadko jest oddalona o kilkaset kilometrów. Okoliczność ta niejednokrotnie zniechęcała konsumentów do wystąpienia z powództwem przeciwko przedsiębiorcy. Dlatego proponowane zmiany niewątpliwie ułatwią konsumentom realizację prawa do sądu. Prowadzą bowiem do likwidacji barier związanych z koniecznością ponoszenia kosztów prowadzenia sprawy przed oddalonym sądem.

Wzmocnienie pozycji konsumenta w postępowaniu sądowym

Szczególnie istotne są propozycje mające na celu wzmocnienie pozycji konsumenta w sporze sądowym. Nowelizacja bowiem nakłada na przedsiębiorcę szereg obowiązków, których niedopełnienie może mieć dla niego negatywne konsekwencje.

Prekluzja dowodowa

Proponowany art. 458(¹⁵⁾ § 1 – 3 KPC nakłada na przedsiębiorcę będącego powodem obowiązek powoływania wszystkich twierdzeń i dowodów już w pozwie, będącego zaś pozwanym – w odpowiedzi na pozew, w terminie wyznaczonym przez sąd, nie krótszym niż tydzień, pod rygorem pominięcia. Przedsiębiorca będzie mógł uwolnić się od tych skutków wyłącznie gdy uprawdopodobni, że powołanie tych twierdzeń i dowodów nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Powyższe oznacza, iż co do zasady konsekwencją naruszenia wskazanych reguł będzie pominięcie twierdzeń i dowodów przedsiębiorcy podniesionych po złożeniu przez niego pierwszego pisma w sprawie. Jak wynika z uzasadnienia projektu nowelizacji, zasadniczym celem proponowanej zmiany jest zapewnienie szybszego rozpoznania sprawy. Niewątpliwie jest to pożądane rozwiązanie, uniemożliwi bowiem przedsiębiorcom przeciąganie procesu poprzez powoływanie nowych, często nieistotnych dowodów w toku postępowania. Ponadto ułatwi sądom szybsze i sprawniejsze rozpoznawanie sprawy.

Konsekwencje zaniechania polubownego załatwienia sporu z konsumentem lub uczestniczenie z nim w złej wierze

Co również istotne, projekt nowelizacji przyznaje sądowi możliwość obciążenia przedsiębiorcy kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach sąd będzie mógł nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie. Dotyczy to sytuacji, gdy strona będąca przedsiębiorcą przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy – niezależnie od wyniku sprawy.

Uzasadniając wprowadzenie takiej regulacji projektodawca wskazuje, iż ma to na celu zachęcenie przedsiębiorców do podejmowania próby dobrowolnego rozwiązania sporu jeszcze przed wytoczeniem powództwa. Niewątpliwie proponowana zmiana jest szczególnie pożądana, albowiem w większości sporów konsumentów z przedsiębiorcami próby dobrowolnego rozwiązania sporu stanowią fikcję. Przedsiębiorcy, wykorzystując niejednokrotnie słabszą pozycję konsumenta odmawiają polubownego załatwienia sporu bądź też proponują rozwiązania ugodowe niekorzystne dla konsumenta, aby jak najszerzej zabezpieczyć własny interes. Rację zatem należy przyznać projektodawcy, iż chociaż tego rodzaju regulacja może na pierwszy rzut oka wydawać się restrykcyjna, to ma na celu promowanie dobrych praktyk w relacjach przedsiębiorca – konsument.

Pozostałe istotne zmiany w KPC

Nie można nie zgodzić się z twierdzeniem, że wzrastająca liczba wpływających spraw sądowych, zwłaszcza w sprawach tzw. kredytów frankowych oraz długi czas oczekiwania na wydanie rozstrzygnięcia, a nawet na samo podjęcie przez sądy czynności w sprawie, wymaga uproszczenia procedur.

Według założeń projektu rozwiązanie ma przynieść zwiększenie wartości przedmiotu sporu dla spraw rozpoznawanych przez sądy rejonowe. Obecnie właściwość rzeczowa sądów rejonowych w sprawach o prawa majątkowe dotyczy spraw, w których wartość przedmiotu sporu nie przewyższa 75 tysięcy złotych. Natomiast spory sądowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tysięcy złotych rozpoznawane są przez sądy okręgowe. W projekcie zaproponowano, aby w tego typu sprawach wartość przedmiotu sporu została zwiększona do 150 tysięcy złotych, co miałoby na celu odciążenie sądów okręgowych.

W pierwszej chwili nasuwa się jednak pytanie, czy zmiana ta nie spowoduje jednocześnie zatoru spraw rozpoznawanych w sądach rejonowych, które i tak są znacznie obciążone? Z analizy przeprowadzonej przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości wynika iż, w latach 2002-2017 r. ponad 90% ogółu spraw wpływało do sądów rejonowych, w tym około 60% stanowiły sprawy cywilne. Możemy też zaobserwować, że tendencja ta ma charakter wzrostowy. Słuszne zatem są obawy, że projektowana zmiana mogłaby doprowadzić do paraliżu w sądach rejonowych, zwłaszcza w większych miastach, gdzie przedsiębiorcy posiadają swoje siedziby.

Warto też zaznaczyć, że z perspektywy roszczeń konsumentów występujących przeciwko bankom w sporach związanych z umowami kredytów powiązanych z walutą obcą, powyższe rozwiązanie nie przyczyni się znacząco na zmniejszenie obłożenia sprawami sądów okręgowych. W przeważającej większości tego typu spraw wartość przedmiotu sporu znacząco przewyższa 150 tysięcy złotych.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia – powrót do kompetencji sądu II instancji

Na ogromny plus należy natomiast ocenić projektowaną regulację przewidującą powrót do rozpoznawania zażaleń na postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia przez sąd II instancji. Postanowienia o zabezpieczeniu mają na celu zagwarantowanie uczestnikom postępowania, występującym z takim wnioskiem, należytej ochrony w dochodzeniu swoich roszczeń, tj. zapewnienia wykonalności przyszłego orzeczenia. Jest zatem szczególnie istotne, z punktu widzenia ochrony ich praw w postępowaniu. Niewątpliwie powrót do poddania kontroli jednej z ważniejszych decyzji w toku postępowania sądowi wyższego szczebla, stwarza większą gwarancję ochrony praw uczestników postępowania. Obecne rozwiązanie niejednokrotnie powodowało, że ochrona ta była iluzoryczna, albowiem środki odwoławcze rozpoznawane były nierzadko przez składy orzekające w tym samym wydziale, gdzie w pewnego typu sprawach dominowała jednolita linia orzecznicza, a wzruszenie jej, mimo trafności podnoszonej argumentacji, stawało się wręcz niemożliwe.

Podsumowując, proponowane zmiany dotyczące postępowania z udziałem konsumentów należy ocenić na duży plus. Niewątpliwie prowadzą do zwiększenia ochrony słabszej strony postępowania, jakim jest konsument. Nowe postępowanie odrębne z udziałem konsumentów niesie również nadzieję na przyspieszenie rozpoznawania sporów sądowych z ich udziałem, których w ostatnim czasie możemy zaobserwować znaczny wzrost. Nie wszystkie jednak z proponowanych zmian są konieczne, a nadto mogą przynieść efekt odwrotny od zamierzonego. Aktualnie projekt trafił do opiniowania przed nim zatem jeszcze długi proces do czasu wcielenia zmian w życie. Dlatego też należy mieć nadzieję, że te pożądane zmiany zostaną uchwalone i wpiszą się na stałe do kodeksu postępowania cywilnego. Te zaś mniej pożądane lub wątpliwe zostaną pominięte w toku procesu legislacyjnego.