Wyrok TSUE z 29 kwietnia 2021 r. – co oznacza dla frankowiczów?

Wyrok TSUE z 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20 odpowiedział na pytania zadane przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w sprawie frankowej wszczętej przez kredytobiorców przeciwko Bankowi BPH S.A. Sprawa dotyczyła umowy zawartej w 2008 r. z GE Money Bank S.A.

Wbrew temu, jakie informacje pojawiają się w niektórych mediach, wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej należy uznać za korzystny dla frankowiczów. Stanowisko wyrażone przez TSUE 29 kwietnia, w rzeczywistości nie zaskakuje i stanowi potwierdzenie dotychczasowego orzecznictwa zarówno Trybunału, jak i sądów polskich.

WPŁYW ANEKSU NA USTALENIE NIEWAŻNOŚCI UMOWY W WYROKU TSUE Z 29 KWIETNIA

Pierwsze pytanie zadane przez Sąd Okręgowy w Gdańsku dotyczyło tego, czy sąd ma obowiązek stwierdzenia nieważności niedozwolonego postanowienia umownego w przypadku, gdy postanowienie to zostało przez strony zmienione aneksem.

Według TSUE zawarcie aneksu usuwającego niedozwolone postanowienia umowne (czyli aneksu wprowadzającego możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej) nie ma znaczenia dla oceny prawnej klauzul indeksacyjnych pod kątem ich niedozwolonego charakteru, jeżeli konsument nie był poinformowany o rzeczywistych celach oraz skutkach podpisania tego aneksu, chyba że kredytobiorca poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody. Dla frankowiczów oznacza to, że zawarcie aneksu do umowy nie pozbawia ich prawa do kwestionowania umowy kredytowej, w której znajdują się abuzywne postanowienia.

ELIMINACJA CZĘŚCI NIEDOZWOLONEGO POSTANOWIENIA

Kolejne pytanie, na które poznaliśmy odpowiedź w wyroku TSUE z 29 kwietnia, dotyczyło już stricte umowy będącej przedmiotem sporu pomiędzy kredytobiorcami a bankiem. Sąd Okręgowy w Gdańsku spytał, czy możliwe jest wyeliminowanie jedynie części niedozwolonego postanowienia umownego. Przypominam, że spór dotyczy umowy zawartej z Ge Money Bank S.A., w której kurs stosowany przez bank definiowany jest jako kurs średni NBP oraz marża banku. Abuzywność tego postanowienia dotyczy zatem marży banku, gdzie bank mógł ustalać ją całkowicie dowolnie.

TSUE w wyroku z 29 kwietnia wskazał, że przepisy prawa unijnego nie stoją na przeszkodzie , aby sąd usunął jedynie część postanowienia zawierającego nieuczciwe elementy, niemiej jednak, takie usunięcie musi jednocześnie wiązać się z odstraszającym dla przedsiębiorcy, czyli banku, celem dyrektywy. Dodatkowo element ten musi stanowić odrębne zobowiązanie umowne, będące przedmiotem kontroli pod kątem jego abuzywności. Trybunał  także wskazał, że przepisy unijne stoją na przeszkodzie usunięciu jedynie nieuczciwego elementu postanowienia, jeżeli takie usunięcie skutkowałoby zmianą treści, istoty tego warunku, gdzie ocena tego należy do sądu krajowego.

W tym kontekście podkreślić należy, że sam sąd odsyłający wskazał, że usunięcie samej marży skutkuje zmianą istoty postanowienia. Nie powinno zatem budzić wątpliwości, że w odniesieniu do tej konkretnej umowy, nie jest możliwe usunięcie części postanowienia.

USTAWA ANTYSPREADOWA A USTALENIE NIEWAŻNOŚCI UMOWY WEDŁUG TEZ WYROKU TSUE Z 29 KWIETNIA

W odpowiedzi na pytanie trzecie dotyczące kwestii wejścia w życie tzw. ustawy antyspreadowej, TSUE wskazał, iż  „Fakt, że niektóre postanowienia umowne zostały w drodze przepisów krajowych uznane za nieuczciwe i nieważne oraz zastąpione nowymi postanowieniami w celu dalszego istnienia danej umowy, nie może bowiem prowadzić w konsekwencji do osłabienia ochrony gwarantowanej konsumentom, takiej jaką przypomniano w pkt 54 niniejszego wyroku”.

W punkcie 54 wyroku TSUE zwraca uwagę, że celem zamierzonym przez dyrektywę jest ochrona konsumenta i przywrócenie równowagi pomiędzy stronami poprzez wyłączenie zastosowania warunków uznanych za nieuczciwe, przy jednoczesnym zachowaniu, co do zasady, ważności pozostałych warunków danej umowy.

Ze stanowiska TSUE zatem należy wywnioskować , że wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej nie zwalnia sądu z badania oraz stwierdzenia występowania niedozwolonego postanowienia w umowie.

SKUTKI USTALENIA NIEWAŻNOŚCI UMOWY KREDYTOWEJ

Kolejne pytanie zmierzało do ustalenia, czy wyrok ustalający nieważność umowy kredytowej jest wyrokiem konstytutywnym, a więc wymagalność roszczenia banku przeciwko kredytobiorcom następuje od dnia wydania przez sąd wyroku i od tej daty należy liczyć termin przedawnienia roszczeń banku oraz kredytobiorcy.

Zdaniem TSUE „skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.”

Odpowiadając na to pytanie, TSUE wyrokiem z 29 kwietnia podtrzymał także swoje dotychczasowe stanowisko o tym, że jeżeli sąd rozpoznający sprawę uzna, że nie jest możliwe utrzymanie w mocy umowy bez znajdujących się w niej niedozwolonych postanowień umownych to przepisy dyrektywy nie sprzeciwiają się jej unieważnieniu w całości. Trybunał jednak kwestię terminu rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczeń banku pozostawił do rozstrzygnięcia sądowi krajowemu.

SKUTKI USTALENIA NIEWAŻNOŚCI UMOWY KREDYTOWEJ – OBOWIĄZEK INFORMOWANIA WEDŁUG WYROKU TSUE Z 29 KWIETNIA

Ostatnie pytanie dotyczyło ustalenia czy sąd rozpoznający sprawę ma obowiązek informowania konsumenta o skutkach, które mogą wynikać z unieważnienia umowy w całości.

Według TSUE „do sądu krajowego, który stwierdza nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem, należy poinformowanie konsumenta, w ramach krajowych norm proceduralnych i w następstwie kontradyktoryjnej debaty, o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności takiej umowy, niezależnie od tego, czy konsument jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika.”

Nie budzi zatem wątpliwości, że na sądzie krajowym spoczywa obowiązek dostatecznego poinformowania konsumenta o skutkach związanych z unieważnieniem umowy kredytowej. TSUE kwestię dopuszczalności roszczeń banku o bezumowne korzystanie z kapitału pozostawił w rękach sądów krajowych.

Podsumowując, treść wyroku TSUE z 29 kwietnia, w rzeczywistości nie odbiega od dotychczasowego orzecznictwa w sprawach frankowych, zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym. Wyrok ten w pełni koresponduje z aktualnym, przeważającym orzecznictwem sądów polskich, korzystnych dla kredytobiorców. Wobec treści orzeczenia, należy spodziewać się, że sądy krajowe będą kierować się treścią przedmiotowego orzeczenia, w tym również Sąd Najwyższy podejmując uchwałę zaplanowaną na 11 maja 2021 r.