Getin Noble Bank – umowa kredytu a wadliwe ubezpieczenie

Jak powszechnie wiadomo, umowy kredytów waloryzowanych do walut obcych, w tym najpopularniejszych z nich, czyli kredytów frankowych, zawierały wiele klauzul niedozwolonych o zróżnicowanym charakterze. Podczas gdy jedne z nich dotyczyły ogólnej zasady obliczania salda kredytu w oparciu o kurs PLN/CHF, nie precyzując przy tym dokładnej kwoty zobowiązania powstałej po stronie kredytobiorcy, inne odnosiły się do ustanowienia różnego rodzaju zabezpieczeń, mających za zadanie ochronę interesów banku w przypadku zaistnienia określonych okoliczności. To właśnie w kontekście tego drugiego rodzaju postanowień umownych, warto przyjrzeć się klauzulom dotyczącym funkcjonowania ubezpieczenia w ramach programu „DOM BankAssurance”, oferowanego przez Getin Noble Bank S.A. w produktach, takich jak umowy kredytu hipotecznego.

Ubezpieczenie bancassurance w umowach kredytu

Termin „bancassurance” oznacza w szerokim ujęciu współpracę pomiędzy bankiem a ubezpieczycielem, w ramach której podmioty te mogą zaoferować wzajemnie swoim klientom produkty z branży ubezpieczeniowej lub bankowej na etapie zawierania umowy. W nieco bardziej zawężonym znaczeniowo ujęciu, termin ten należy rozumieć jako sprzedaż klientom detalicznym ubezpieczeń przez bank w ramach oferty indywidualnej. Bancassurance łączy więc sprzedaż produktów bankowych i ubezpieczeniowych. W ramach tego typu działalności banki otrzymują zazwyczaj prowizje związane z zawarciem umowy ubezpieczenia z klientem.

Oferta kredytów waloryzowanych do CHF Getin Noble Banku S.A. (dawniej Getin Banku S.A.) również zawierała możliwość przystąpienia w ramach umowy kredytu do takiego programu ubezpieczeniowego. To, czy możliwość ta podlegała w jakikolwiek sposób rzeczywistym negocjacjom, w najlepszym razie budzi poważne i uzasadnione wątpliwości. W ramach programu „DOM BankAssurance” funkcjonowały ubezpieczenia takie jak: ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych, ubezpieczenie od utraty wartości nieruchomości, OC w życiu prywatnym oraz ochrony prawnej, ubezpieczenie od ryzyka utraty stałego źródła dochodu wskutek utraty pracy czy ubezpieczenie na życie.

Umowa kredytu w Getin Noble Bank a niedozwolone klauzule ubezpieczeniowe

Dla dokonania oceny, czy postanowienie umowne zawarte we wzorcu umowy należy uznać za niedozwolone w świetle art. 385¹ KC, niezbędna jest odpowiedź na pytanie, czy kształtuje ono prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy na skutek tego dochodzi do rażącego naruszenia jego interesów. Należy przy tym zaznaczyć, że kluczowe jest w tym wypadku ustalenie, czy zostały one uzgodnione z konsumentem w sposób indywidualny. O indywidualnym uzgodnieniu postanowienia nie przesądza jednak samo jego brzmienie (np. zapisy takie jak „Kredytobiorca wyraża zgodę, aby…”), a ciężar dowodu w celu wykazania, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto na tę okoliczność się powołuje. Konkluzja ta płynie wprost z treści art. 385¹ §4 KC. W przypadku postępowania z powództwa kredytobiorcy przeciwko bankowi oznacza to tyle, że to bank musi wykazać, iż kwestionowany zapis został uzgodniony z kredytobiorcą indywidualnie. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że okoliczność ta jest oceniana dla każdego przypadku indywidualnie.

Po przełożeniu powyższego na pole postanowień umownych wpisanych we wzorcach umowy kredytowej Getin Noble Banku S.A. w ramach programu „DOM BankAssurance”, za niedozwolone należy uznać poniższe klauzule:

1) „Zabezpieczeniem spłaty kredytu są: ubezpieczenie z tytułu pakietowego ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki przez 3 pierwsze miesiące kredytowania. Ubezpieczenie ulega przedłużeniu na okres kolejnych 9 miesięcy o ile kredytobiorca nie przedłoży w terminie 3 miesięcy od wypłaty kredytu/1 transzy odpisu z KW nieruchomości wraz z wpisem hipotecznym na rzecz Banku na 1 miejscu i niezawierającego obciążeń niezaakceptowanych przez Bank. Kredytobiorca upoważnia Bank do wznowienia ubezpieczenia na kolejne okresy 9 miesięczne i doliczenia składki w wysokości 0,9% w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytu.”

2) „Bank zastrzega sobie prawo zmiany Tabeli Prowizji i Opłat w zakresie obowiązywania umowy kredytu, jeżeli wystąpi przynajmniej jedna z powyższych przyczyn: – zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, w szczególności przepisów podatkowych i rachunkowych, stosowanych w sektorze bankowym, – zmiana poziomu inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, – zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług, – zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank oraz zmiany organizacyjne i technologiczne Banku, – dostosowanie się do najlepszych krajowych i międzynarodowych praktyk bankowych.”

3) „Ochrona ubezpieczeniowa kontynuowana jest w dalszych ratach trwania umowy ubezpieczeniowej, jeżeli przed upływem okresu ubezpieczenia kredytobiorca nie złoży pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej.”

4) „Kredytobiorca wyraża zgodę, aby wszelkie koszty i opłaty związane z Programem DOM Bank Assurance w trakcie uczestnictwa w Programie, były doliczane do kwoty kredytu w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego, a w przypadku ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych do raty kredytu.”

Ad.1: Przedłożenie do banku odpisu z KW (tzw. ubezpieczenie pomostowe kredytu)

Postanowienie to przerzuca koszty zabezpieczenia przedsiębiorcy na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki na konsumenta, a co za tym idzie przerzuca na niego także w pewnym stopniu ryzyko związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Koszty ubezpieczenia powinny być natomiast ponoszone przez bank, jako stronę umowy, której interes ekonomiczny mają one zabezpieczać. Ponadto obowiązek nałożony na konsumenta w postaci dostarczenia odpisu z księgi wieczystej w terminie 3 miesięcy może być niewykonalny w tak krótkim okresie czasu. Co za tym idzie, w wyniku braku przedłożenia odpisu z KW, okres ubezpieczenia ulega automatycznemu przedłużeniu o następne 9 miesięcy. Nawet w momencie dostarczenia odpisu przez kredytobiorcę już po automatycznym przedłużeniu ochrony ubezpieczeniowej na okres kolejnych 9 miesięcy, umowa ubezpieczenia nie ulega rozwiązaniu aż do końca trwania 9-miesięcznego okresu, pomimo odpadnięcia okoliczności, na wypadek których została ustanowiona, a składka za okres niewykorzystanej ochrony nie zostaje zwrócona, co wiąże się z bezpośrednim naruszeniem art. 813 § 1 KC. Klauzula ta wskazuje także, że koszty ubezpieczenia będą doliczane przez bank do salda kredytu, powiększając tym samym wysokość długu względem banku. W przytaczanej klauzuli należy więc upatrywać po stronie banku działania w celu uzyskania korzyści majątkowej w postaci odsetek od sumy salda kredytu powiększonych dodatkowo o odsetki z kwot ubezpieczenia.

Ad. 2: Zmiana Tabeli Opłat i Prowizji w ramach ubezpieczenia Getin Noble Bank

Zapis ten wskazuje na okoliczności, w których bank może dokonać zmian w Tabeli Opłat i Prowizji, w oparciu o którą ustalana jest wysokość opłat z tytułu ochrony ubezpieczeniowej. Przyznaje bankowi uprawnienia do jednostronnej zmiany umowy, bez sprecyzowania, w jakich konkretnie okolicznościach bank byłby do takiej zmiany uprawniony. Wymienione w umowie możliwe powody modyfikacji Tabeli, takie jak zmiana parametrów rynkowych czy zmiana wysokości kosztów operacji są określeniami zbyt ogólnymi i niedookreślonymi, aby na ich podstawie móc jasno określić okoliczności, w których uprawnienie banku do zmiany Tabeli się aktualizuje. Obejmują sobą zbyt szerokiego spektrum zdarzeń mogących mieć wpływ na zmianę wysokości opłat, stwarzając dużą dowolność w ich interpretacji. Konsument nie jest wtedy w stanie stwierdzić, czy wprowadzone modyfikacje są zgodne z umową i zostaje pozbawiony jakiejkolwiek kontroli sposobu realizacji warunków wiążącej go umowy. Bank mógł w sposób jednostronny i de facto w każdym czasie dokonywać zmian w Tabeli, wpływając tym samym na wysokość ponoszonych przez kredytobiorcę kosztów. Postanowienie to nie określało także, czy po zaistnieniu wymienionych okoliczności, zmiany w Tabeli powinny być dokonane na korzyść kredytobiorcy, czy może na korzyść banku. Nie wiadomo było zatem, czy przykładowy wzrost wskaźnika inflacji lub zmiana środowiska konkurencji na mniej korzystne z punktu widzenia banku, będą wiązały się z podwyższeniem, czy obniżeniem stawek określonych w Tabeli. W związku z powyższym, działanie to należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszające interes konsumenta i równowagę kontraktową stron.

Ad. 3: Automatyczne przedłużenie okresu ochrony ubezpieczenia

Po upływie okresu ubezpieczenia wskazanego w umowie, ochrona ubezpieczeniowa była kontynuowana w ramach spłaty kolejnych rat trwania umowy ubezpieczeniowej, jeżeli przed upływem okresu ubezpieczenia kredytobiorca nie złożył pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej. Postanowienie dotyczące automatycznego wydłużenia okresu trwania umowy ubezpieczenia w przypadku, gdy przed upływem okresu ubezpieczenia kredytobiorca nie złoży pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej, nie znajduje oparcia w przepisach dotyczących ubezpieczeń i jest sprzeczne z regulacjami kodeksu cywilnego. Pogląd ten zyskał już potwierdzenie w wielu decyzjach Prezesa UOKiK i wyrokach SOKiK, który jasno wskazywał, że zapisy kodeksu cywilnego dotyczące zasady tzw. „milczącej akceptacji” zobowiązania, mają zastosowanie jedynie w przypadku, gdy stronami danego stosunku prawnego są wyłącznie przedsiębiorcy pozostający ze sobą w stałych stosunkach gospodarczych. W sposób oczywisty zatem, nie ma zastosowania w przypadku kredytobiorców.

Ad. 4: Zaliczenie kosztów i opłat ponoszonych w ramach ubezpieczenia na poczet salda kredytu

W ramach jednej z klauzul, kredytobiorca wyrażał także zgodę, aby wszystkie koszty i opłaty związane z uczestnictwem w programie „DOM BankAssurance”, były doliczane do bieżącego salda kredytu. Powyższe miało z kolei wpływ na zwiększenie zobowiązania kredytobiorcy dodatkowymi odsetkami związanymi ze wzrostem łącznej kwoty zadłużenia. Kredytobiorca otrzymując wzorzec umowy z takim postanowieniem abuzywnym przystawał na klauzulę, która nie podlegała w żadnym stopniu negocjacjom czy indywidualnym ustaleniom. Bank wykorzystując więc swoją przewagę kontraktową, uzależniał prawo konsumenta od wyrażenia zgody na niekorzystne dla konsumenta warunki umowy. Jak wskazał w wyroku SO w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie o sygn. XVII AmC 728/09, postanowienie to stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 KC z uwagi na kształtowanie praw konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i naruszający w rażący sposób jego interesy. W związku z powyższym, powinno zostać uznane za bezskuteczne. Oznacza to, że kwoty, którymi obciążono kredytobiorców w związku z tym zapisem w zakresie w jakim pozwany bank naliczył odsetki od kwot stanowiących składki na ubezpieczenie są świadczeniem nienależnym i podlegają zwrotowi.

Szansa na odzyskanie poniesionych opłat w ramach umowy kredytu

O niedozwolonym charakterze klauzul dotyczących ubezpieczeń w ramach programu „DOM BankAssurance”, wypowiedział się już m. in. SO w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 11 października 2010 r., w którym zabronił bankowi stosowania powyższych klauzul we wzorcach umownych, uznając je za klauzule niedozwolone. Pomimo, iż od tego momentu bank nie stosował już wymienionych postanowień, umowy zawierające abuzywne zapisy w dalszym ciągu funkcjonowały i funkcjonują w obrocie prawnym. Mając na uwadze powyższe należy pamiętać, że kredytobiorcy, którzy pozostają stronom takiej umowy, mają szanse na odzyskanie wpłaconych opłat z tytułu funkcjonowania „ochrony ubezpieczeniowej”. Po przeanalizowaniu okoliczności zawarcia umowy, która zawiera w swej treści zapisy o charakterze abuzywnym, sąd powinien zasądzić od banku zwrot kwot przekazanych na tej podstawie.

Ubezpieczenia związane z umową kredytu w ramach bancassurance obecnie

Od czasów schyłku ubezpieczeniowego Eldorado w polskim systemie bankowym, datowanego na okres tożsamy z wycofywaniem oferty banków obejmującej kredyty waloryzowane do CHF, instytucje związane z rynkiem finansowym, takie jak Zarząd Związku Banków Polskich we współpracy z Polską Izbą Ubezpieczeń opracowały „Rekomendację w sprawie dobrych praktyk w zakresie ubezpieczeń finansowych powiązanych z produktami bankowymi zabezpieczonymi hipotecznie”. Rekomendacja została przyjęta w dniu 22 grudnia 2010 r. Zgodnie z § 1 pkt 2 Rekomendacji określa ona relacje pomiędzy bankiem, ubezpieczycielem a klientem banku.

Oprócz powyższego dokumentu, w podobnym tonie swą rekomendację przedstawiła także Komisja Nadzoru Finansowego w Rekomendacji S z czerwca 2013 r. czy Rekomendacji U z czerwca 2014 r.

W powyższych Rekomendacjach określone zostało m.in. to, w jaki sposób bank ma dopełniać swoich obowiązków informacyjnych. Musi to zrobić w sposób jednoznaczny, rzetelny i niebudzący wątpliwości interpretacyjnych, a także nie może zawierać w umowie informacji wprowadzających w błąd. Klient banku powinien także otrzymać odpowiednią informację o zakresie nabytej ochrony ubezpieczeniowej, a zwłaszcza powinien posiadać wiedzę o istnieniu możliwości ograniczenia i wyłączenia postanowień, dotyczących wysokości świadczenia i sposobu jego ustalania.

Przed zaproponowaniem umowy ubezpieczenia, bank powinien natomiast zbadać sytuację życiową, zdrowotną i finansową klienta, ponieważ tylko takie działanie pozwoli na wybór odpowiedniego wariantu ubezpieczenia. W przypadku zaniechania przeprowadzenia takich czynności ubezpieczenie staje się produktem wadliwym, co także w przypadku programów ubezpieczeniowych oferowanych w obecnym czasie, może skutkować zwrotem kosztów poniesionych tytułem ubezpieczenia przez kredytobiorcę.