Klauzula niesporności oraz klauzula salda – pułapki w aneksach do umów kredytów hipotecznych powiązanych z walutą obcą

Z roku na rok orzecznictwo w sprawach tzw. kredytów frankowych jest coraz korzystniejsze dla frankowiczów. Przełom nastąpił po wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. sprawie państwa Dziubaków (C-260/18). W kolejnych orzeczeniach TSUE konsekwentnie kontynuował prokonsumencką linię orzeczniczą. W orzecznictwie krajowym również Sąd Najwyższy dostrzegł, że zawarte w umowach kredytowych postanowienia nie zawierają jasnych kryteriów, według których kredytobiorcy mogliby ustalić wysokość swojego zobowiązania. Z miesiąca na miesiąc zapada również coraz więcej wyroków ustających nieważność umów kredytowych powiązanych z walutą obcą z uwagi na abuzywność zawartych w nich postanowień. Okoliczności te sprawiają, że konsumenci chętniej decydują się pozwać bank, z którym zawarli niekorzystną umowę kredytu hipotecznego.

Jak banki próbują zabezpieczyć się przez narastającą falą pozwów?

Nie chodzi tu wcale o ugody. Niebezpieczeństwo tkwi w aneksach do umów proponowanych przez banki, w których banki próbują „przemycić” klauzule zawierające potwierdzenie przez klientów wysokości bezspornego zadłużenia względem banku – tzw. klauzulę niesporności i klauzulę salda.

Taka nieuczciwa praktyka rynkowa stosowana jest przez niektóre banki przy okazji udzielania tzw. wakacji kredytowych, czyli odroczenia spłaty rat kredytu hipotecznego. Banki bowiem wykorzystując trudną sytuację, w jakiej znaleźli się klienci w związku z epidemią wirusa SARS-CoV-2, proponują kredytobiorcom podpisanie aneksu do umowy o odroczenie spłaty rat kredytu. W aneksach tych jednocześnie wprowadzają niekorzystne dla kredytobiorców zapisy o treści „Bank posiada niesporną wierzytelność wobec kredytobiorcy” oraz „Kredytobiorca oświadcza, iż potwierdza wysokość zadłużenia z tytułu kredytu wynikającą z dotychczasowej obsługi kredytu wg stanu na dzień złożenia wniosku”.

Podpisanie przez kredytobiorcę aneksu do umowy zawierającego powyższe zapisy, może w znaczący sposób pogorszyć jego sytuację prawną względem banku w ewentualnym sporze sądowym.

Skutki tzw. klauzuli niesporności i klauzuli salda

Na skutek zawarcia przez kredytobiorcę aneksu w proponowanym przez bank kształcie, może dojść do tzw. niewłaściwego uznania przez niego długu wobec banku. Dla porządku wyjaśnić trzeba, iż niewłaściwe uznanie długu jest oświadczeniem wiedzy dłużnika, przyznaniem faktu skutkującym ustawowym skutkiem przerwania biegu przedawnienia, które chroni interes wierzyciela – zwłaszcza, gdy zachowanie dłużnika ma wpływ na powstrzymanie się przez niego z wystąpieniem na drogę sądową. Innymi słowy, jest to każdy przypadek wyraźnego oświadczenia woli lub też innego jednoznacznego zachowania się dłużnika wobec wierzyciela, z którego wynika, że dłużnik uważa roszczenie za istniejące. Skutkuje przy tym przerwaniem biegu przedawnienia.

Niewątpliwie zawarcie aneksu do umowy, w którym zastosowano powyższe klauzule, pogarsza sytuację prawną konsumentów na korzyść banku i może utrudnić im dochodzenie roszczeń przeciwko bankom w razie wystąpienia z powództwem o ustalenie nieważności umowy kredytu lub tzw. „odfrankowienie” umowy. Istotnym jest jednak, że konsumenci często nie byli świadomi znaczenia wprowadzonych do aneksu postanowień umownych.

Brak świadomości w zakresie skutków wprowadzenia do aneksu klauzuli niesporności oraz klauzuli salda

Bank zasadniczo nie informował klientów o skutkach stosowania spornych klauzul. Świadomość w zakresie skutków podpisania aneksu zawierającego klauzule niesporności i klauzulę salda kredytobiorcy często nabyć mogliby dopiero po wytoczeniu powództwa przeciwko bankowi, gdy bank w toku procesu sądowego, kwestionując roszczenia kredytobiorców, powołałby się na uznanie przez kredytobiorców długu wobec banku poprzez zawarcie aneksu do umowy, zawierającego wskazane klauzule.

Taka praktyka banków po raz kolejny pokazuje, jak wykorzystują słabszą pozycję konsumentów w stosunkach z przedsiębiorcami. Bezwzględnie wykorzystując nie tylko  położenie w jakim znaleźli się konsumenci z uwagi na panującą epidemię wirusa SARS-CoV-2, ale i brak świadomości w zakresie skutków zawarcia aneksu w proponowanym kształcie.

Uspakajając jednak kredytobiorców przypomnieć należy, iż w świetle bogatego już orzecznictwa TSUE, odwołującego się do świadomości konsumentów, zwłaszcza wyroku z 29 kwietnia 2021 r. (C-19/20), zastosowana przez bank w aneksach do umowy klauzula niesporności oraz klauzula salda mogłaby wywołać skutek w postaci niewłaściwego uznania długu wyłącznie wówczas gdyby, kredytobiorcy zgodzili się na jej zawarcie w aneksie w drodze  wolnej i świadomej zgody, czego zbadanie należy każdorazowo do sądu.

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 czerwca 2021 r., w sprawie z powództwa Rzecznika Finansowego przeciwko Santander Bank Polska S.A.

Na kanwie nieuczciwych aneksów do umowy – w zakresie opisanych wyżej „wakacji kredytowych” – zapadł już pierwszy wyrok sądu w sprawie z powództwa Rzecznika Finansowego występującego w imieniu kredytobiorców. W dniu 25 czerwca 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok zakazujący Santander Bank Polska S.A. stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, polegających na stosowaniu klauzuli salda i klauzuli niesporności w aneksach dot. „wakacji kredytowych”.

W treści wyroku Sąd Okręgowy zakazał bankowi stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych względem swoich klientów. Sąd nakazał bankowi zaniechać w okresie epidemii stosowania nieuczciwej praktyki rynkowej, polegającej na zamieszczaniu w dokumentach kontraktowych tzw. klauzuli niesporności i tzw. klauzuli salda, w przypadku udzielania tzw. wakacji kredytowych. Ponadto Sąd nakazał pozwanemu bankowi, aby umieścił na swojej stronie internetowej stosowane oświadczenie w związku z wydanym wyrokiem, informujące, że stosował względem swoich klientów nieuczciwe praktyki rynkowe, polegające na stosowaniu ww. klauzul jako postanowień umownych, które mogą być potraktowane w sporach sądowych jako potwierdzające w sposób bezpośredni lub dorozumiany ważność umowy kredytowej lub brak klauzul niedozwolonych, wpływających na ważność umowy w całości lub części.

Treść wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 czerwca 2021 r. niewątpliwie potwierdza, iż przywołane klauzule nie powinny znaleźć się w aneksach do umów, których zawarcie w rzeczywistości zostało wywołane panująca epidemią wirusa SARS-CoV-2. Zwrócić należy uwagę, iż celem zawarcia aneksu było wyłącznie odroczenie spłat kredytu i poprawa sytuacji w jakiej znaleźli się kredytobiorcy. Z kolei przywołane klauzule nie mają nic wspólnego z odroczeniem spłaty rat kredytu ze względu na trudności wywołane epidemią.

Bez wątpienia wykorzystanie w ten sposób aneksów, jako sposobu wymuszenia na konsumencie uznania długu, wskazuje na determinację banków w obronie przed masowym dochodzeniem roszczeń przez kredytobiorców, sięgając po raz kolejny do nieuczciwych praktyk rynkowych. Dlatego też tak bardzo ważnym jest, aby w celu uniknięcia negatywnych skutków działań ze strony banków, konsumenci każdorazowo przez podpisaniem jakiegokolwiek aneksu do umowy kredytowej z bankiem, nie tylko tych dotyczących tzw. wakacji kredytowych, dokładnie przeanalizowali każdy zapis aneksu, a w razie jakiejkolwiek wątpliwości co do treści jego postanowień, zasięgnęli profesjonalnej porady prawnej. Jak bowiem pokazuje praktyka, banki mogą „przemycać” oświadczenia kredytobiorców, nie mające bezpośredniego związku z celem podpisania aneksu, pogarszając sytuację prawną kredytobiorców dla zabezpieczenia własnych interesów.