Likwidacja wskaźnika referencyjnego LIBOR z końcem 2021 r. – co dalej?

Informacja o likwidacji wskaźnika referencyjnego LIBOR z końcem 2021 r. w ostatnich miesiącach wzbudziła ogromne emocje wśród większości posiadaczy kredytów mieszkaniowych powiązanych z walutą franka szwajcarskiego. Z tą bowiem walutą wskaźnik LIBOR jest powiązany. Niejednego frankowicza wprawiła też w konsternację informacja wysyłana przez banki o komunikacie brytyjskiego organu nadzoru Financial Conduct Authority (FCA) z dnia 5 marca 2021 r. o całkowitym zaprzestaniu opracowywania wskaźników referencyjnych LIBOR CHF z końcem 2021 r.

Wygaszając emocje wśród kredytobiorców posiadających kredyty powiązane z walutą obcą wyjaśnić trzeba, że likwidacja wskaźnika LIBOR nie wpłynie na możliwość dochodzenia przez kredytobiorców roszczeń związanych z nieważnością takich umów. Nadto dalsze wykonywanie zawartych z bankami umów o kredyty hipoteczne, także w przypadku ich „odfrankowienia” przez sądy, nie jest zagrożone.

Istotne znaczenie rozporządzenia BMR

Z dniem 1 stycznia 2018 r. weszło bowiem w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego – Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014 (zwane rozporządzeniem BMR). Rozporządzenie to wiąże w całości i ma bezpośrednie zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Wprowadzenie rozporządzenia BMR było odpowiedzią na pogłębiające się nieprawidłowości na rynku finansowym, związane z ustalaniem wskaźnika referencyjnego LIBOR. Nieodzownym celem było również zapewnienie stabilności rynku finansowego.

Dla porządku warto wyjaśnić, że wskaźnik LIBOR (London Interbank Offered Rate) określa wysokość oprocentowania depozytów i kredytów na międzybankowym rynku w Londynie. Wysokość tego wskaźnika jest zmienna i ustalana na nowo niemal codziennie, co ma zasadnicze znaczenie dla całego rynku finansowego. Po wejściu w życie rozporządzenia BMR, wskaźnik LIBOR wyznaczany jest dla następujących walut: dolara (USD), euro, franka szwajcarskiego (CHF), funta szterlinga (GBP), a także japońskiego jena (JPY). Co istotne, od 1 stycznia 2020 r. wskaźnik ten nie jest już wyznaczany dla złotych polskich. Dla kredytobiorców oznacza to, że umowa kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, będąca w zasadzie kredytem złotowym, oprocentowana według wskaźnika LIBOR jest sprzeczna z rozporządzeniem BMR, co oznacza kolejną podstawę żądania ustalenia jej nieważności, jako sprzecznej z prawem unijnym. Tak też przyjął Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 20 grudnia 2019 r. (sygn. akt XXV C 1597/17, LEX nr 2834488).

Jednakże, co dalej z wykonywanymi umowami o kredyt hipoteczny oprocentowany stawką LIBOR oraz co z koncepcją „odfrankowienia” w przypadku całkowitego zaprzestania opracowywania wskaźników referencyjnych LIBOR CHF z końcem 2021 r.?

Rozwiewając wszelkie wątpliwości na tym tle, znów należy sięgnąć do wspomnianego rozporządzenia BRM, a ściślej do jego lutowej nowelizacji, tj. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/168 z dnia 10 lutego 2021 r. Nowelizacja wprowadziła do rozporządzenia rozdział 4a zatytułowany „Ustawowe zastąpienie wskaźnika referencyjnego”, co jak wynika z motywów nowelizacji rozporządzenia BMR, rozwiązanie to było bezpośrednio związane z zaprzestaniem publikacji wskaźnika LIBOR i miało na celu zapewnienie stabilizacji na rynku finansowym, po zaprzestaniu jego publikacji.

Opracowanie przez Banki planów awaryjnych

Istotne znaczenie ma art. 28 ust. 2 rozporządzenia BMR w brzmieniu po nowelizacji, zgodnie z którym podmioty nadzorowane (w tym banki), które stosują wskaźnik referencyjny, sporządzają i zachowują rzetelne plany, sporządzone na piśmie, określające działania, które podjęłyby na wypadek istotnych zmian lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego. Jeżeli jest to możliwe i zasadne, plany takie wskazują jeden lub kilka alternatywnych wskaźników referencyjnych, które można by stosować jako odniesienie w celu zastąpienia wskaźników referencyjnych, których opracowywania zaprzestano, wskazując dlaczego takie wskaźniki referencyjne mogłyby być odpowiednią alternatywą. Podmioty nadzorowane, na wniosek, przekazują te plany i ich ewentualne aktualizacje odpowiedniemu właściwemu organowi oraz uwzględniają je w stosunkach umownych z klientami.

Zadaniem banków jest zatem przygotowanie planów awaryjnych o których mowa w art. 28 ust. 2 rozporządzenia BMR. Oświadczenie FCA z 5 marca 2021 r. stanowiło zaś podstawę do uruchomienia przez banki działań przewidzianych w tych planach awaryjnych. W szczególności banki zobowiązane są do ustalenia trybu postępowania w celu zapewnienia ciągłości wykonywania umów, w których wykorzystano likwidowany wskaźnik LIBOR.

Przyznanie Komisji Europejskiej uprawnienia do wyznaczenia zamiennika dla likwidowanego wskaźnika LIBOR

Najważniejsze jednak znaczenie ma art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia BMR w brzmieniu po nowelizacji, stosownie do jego treści Komisja Europejska może wyznaczyć jeden lub większą liczbę zamienników wskaźnika referencyjnego, pod warunkiem wystąpienia któregokolwiek z zdarzeń wskazanych w pkt a-d tego ustępu, w tym w razie wydania publicznego oświadczenia przez administratora o zaprzestaniu opracowywania tego wskaźnika referencyjnego. Wyznaczony w ten sposób zamiennik wskaźnika referencyjnego zastępuje wszystkie odniesienia do tego wskaźnika referencyjnego w umowach i instrumentach finansowych, chyba że umowy te zawierają klauzule awaryjne.

Oznacza to, że lutowa nowelizacja rozporządzenia BMR przyznała Komisji Europejskiej uprawnienie do wyznaczenia zamiennika dla likwidowanego wskaźnika referencyjnego, a oświadczenie FCA z 5 marca 2021 r. stanowiło podstawę do realizacji tego uprawnienia. Z kolei ust. 3 stanowi, że zastępczy wskaźnik będzie z mocy prawa dotyczył wszystkich umów, w których zastosowano likwidowany wskaźnik LIBOR, chyba że umowy te przewidują klauzule na wypadek zniknięcia tego wskaźnika. Wówczas to strony umowy będą mogły wybrać inny konkretny wskaźnik. Co więcej, już w dniu 23 marca 2021 r. Komisja Europejska rozpoczęła publiczne konsultacje dotyczące wyznaczenia zamiennika dla wskaźnika referencyjnego LIBOR CHF. Najprawdopodobniej zatem LIBOR zostanie zastąpiony przez wskaźnik wskazany przez Komisję Europejską, który będzie miał zastosowanie do wszystkich umów, w których zastosowano wskaźnik LIBOR.

Czy LIBOR zastąpi SARON?

Na wypadek gdyby Komisja Europejska nie zdążyła do końca 2021 r. wyznaczyć zamiennika dla wskaźnika referencyjnego LIBOR,  alternatywą może być zastąpienie wskaźnika LIBOR przez SARON (Swiss Average Rate Overnight), który jest administrowany przez szwajcarski podmiot SIX Swiss Exchange. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF) poinformował, że wskaźnik referencyjny stopy procentowej SARON spełnia wszystkie wymogi wskazane w przepisach BMR i może być stosowany przez krajowe podmioty nadzorowane, w tym instytucje kredytowe. Nadto jest to obecnie jedyny z dostępnych wskaźników, który dotyczy franka szwajcarskiego.

Reasumując, pomimo likwidacji wskaźnika referencyjnego LIBOR z końcem bieżącego roku dalsze wykonywanie zawartych z bankami umów o kredyty hipoteczne powiązane z walutą franka szwajcarskiego, także w przypadku ich „odfrankowienia” przez sądy, nie jest zagrożone. Aktualnie prowadzone są działania związane z wprowadzeniem rozwiązań zastępujących wskaźnik referencyjny LIBOR. Ostateczne zaś ustalenie przez Komisję Europejską zastępczego wskaźnika, w przypadku braku klauzul awaryjnych, będzie z mocy prawa dotyczyło wszystkich umów, w których zastosowano likwidowany wskaźnik LIBOR CHF.