Stanowisko Prezesa UOKiK dotyczące klauzul odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW) zamieszczanych w umowach bankowych

Stanowisko Prezesa UOKiK dotyczące klauzul odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW) zamieszczanych w umowach bankowych

Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego (dalej: UNWW) jest mechanizmem stanowiącym dla banku zabezpieczenie spłaty kredytu, a konkretniej jego części będącej różnicą pomiędzy wymaganym wkładem własnym, a wkładem, który faktycznie zostaje wniesiony przez kredytobiorcę. Charakterystyczna pozostaje konstrukcja omawianego ubezpieczenia, w której zarówno ubezpieczającym, jak i ubezpieczonym jest bank. Do pokrycia kosztów tej ochrony zobowiązany jest natomiast kredytobiorca. UNWW pozwala zatem Kredytobiorcy za opłatą składki uzyskać kredyt pomimo braku wymaganego przez bank wkładu własnego, natomiast bank zabezpiecza się w ten sposób przed ewentualnym niespłaceniem przez kredytobiorcę określonej kwoty.

Poniżej zostaną przedstawione wybrane aspekty stanowiska Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezesa UOKiK) z dnia 17 maja 2019 r., DOZIK-025.1.2019, dotyczące stosowanych przez banki klauzul regulujących ubezpieczenie niskiego wkładu własnego.

BANCASSURANCE A UBEZPIECZENIE NISKIEGO WKŁADU WŁASNEGO

Rozpoczynając analizę tematyki związanej z UNWW Prezes UOKiK wskazuje na podobieństwa do tzw. rynku bancassurance. Wyjaśnia on, iż bancassurance „polega m.in. na zawieraniu przez bank umów ubezpieczeniowych powiązanych z produktem bankowym, w przypadku których klient banku na podstawie odrębnej umowy zobowiązany jest pokryć koszty ochrony ubezpieczeniowej banku przed poszczególnymi rodzajami ryzyka”. Jest to zatem nic innego, jak współpraca banków z ubezpieczycielami, w wyniku której koszty ubezpieczenia przed poszczególnymi rodzajami ryzyka ponosi klient banku (konsument).

OCENA KLAUZUL UBEZPIECZENIA NISKIEGO WKŁADU WŁASNEGO W KONTEKŚCIE  ART. 3851 K.C.

W ocenie Prezesa UOKiK klauzule UNWW stosowane przez banki należy oceniać pod kątem ewentualnego naruszenia art. 3851 k.c. tj. w kontekście przesłanek związanych z możliwym uznaniem ich abuzywnego charakteru. Uznanie danego postanowienia za niedozwolone wymaga, aby analizowane postanowienie było stosowane przez przedsiębiorcę wobec konsumenta i nie było z nim indywidualnie uzgodnione. Nadto, postanowienie takie
nie powinno dotyczyć głównych świadczeń stron, chyba że zostały one sformułowane w sposób niejednoznaczny. Powinno także kształtować prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszać interesy konsumenta.

W omawianym stanowisku Prezes UOKiK zwraca uwagę, iż znaczną część umów zawieranych przez banki stanowią umowy zawierające w sobie warunki jednostronnie kształtowane przez przedsiębiorcę (tutaj: bank), z tego względu domniemywać należy, iż nie były one uzgodnione indywidualnie z konsumentem. W ocenie Prezesa UOKiK powyższe oznacza, iż to na banku spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności przeciwnych tj. tego, iż konsument miał rzeczywisty wpływ na treść postanowień umownych.

SPRZECZNOŚĆ Z DOBRYMI OBYCZAJAMI ORAZ RAŻĄCE NARUSZENIE INTERESÓW KONSUMENTÓW

W dalszej części stanowiska Prezes UOKiK zwrócił uwagę na dwie z pięciu wcześniej wymienionych przesłanek świadczących o niedozwolonym charakterze postanowień umownych – tj. sprzeczność z dobrymi obyczajami oraz rażące naruszenie interesów konsumentów.

Naruszenie dobrych obyczajów ma miejsce w sytuacji, gdy postanowienie umowne godzi w równowagę stron umowy, natomiast za rażące naruszenie stron uznaje się wprowadzenie dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. Prezes UOKiK trafnie zwrócił uwagę, iż postanowienia dot. UNWW były jednostronnie ustalane przez banki, a wybór konsumentów ograniczał się jedynie do akceptacji albo rezygnacji z ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Wobec powyższego, konsumenci byli zobligowani do zapewnienia dodatkowego zabezpieczenia, bądź do zgromadzenia znacznych środków na pokrycie wymagalnego wkładu własnego. Co ważne, za sprzeczne z dobrymi obyczajami Prezes UOKiK uznaje takie postanowienia dot. UNWW, które:

1) obciążają konsumentów kosztami ubezpieczenia, jednocześnie nie określają kto jest beneficjentem ochrony ubezpieczeniowej;

2) nie pozwalają konsumentom ustalić swoich praw i obowiązków wynikających z umowy ubezpieczenia;

3) nie określają sposobu i zasad kształtowania należnej opłaty oraz jej wysokości;

4) zobowiązują konsumentów do pokrycia kosztów składki ubezpieczeniowej nawet w sytuacji gdy w trakcie trwania ochrony ubezpieczeniowej spłaciliby część kredytu objętą UNWW;

5) nie określają maksymalnego okresu trwania ubezpieczenia, a jedynie wskazują kwotę zadłużenia, po osiągnięciu której opłacenie składki UNWW nie jest konieczne.

Z kolei w ocenie Prezesa UOKiK, przesłanka rażącego naruszenia interesów konsumenta aktualizuje się wtedy, gdy konsument na mocy postanowienia UNWW jest zmuszony wpłacać znaczne opłaty, a brak możliwości ustalenia sposobu wyliczania opłat przerzuca na niego ciężar finansowy zawartej umowy.

KLAUZULE WPISANE DO REJESTRU POSTANOWIEŃ WZORCÓW UZNANYCH ZA NIEDOZWOLONE

Następnie Prezes UOKiK odnosi się do klauzul wpisanych do rejestru postanowień wzorców uznanych za niedozwolone, a regulujących ubezpieczenie niskiego wkładu własnego.

Spośród wymienionych przez Prezesa UOKiK klauzul na uwagę zasługuje klauzula nr 4130 wpisana wobec Banku Ochrony Środowiska S.A. Wskazana klauzula przewiduje, iż składka ubezpieczeniowa z tytułu m. in. UNWW podlega zwrotowi jedynie na wniosek kredytobiorcy i to proporcjonalnie do liczby miesięcy kalendarzowych, w których towarzystwo ubezpieczeniowe nie świadczyło ochrony ubezpieczeniowej. Podstawą wpisu tej klauzuli był wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK) z dnia 23 lutego 2011 r. (sygn. akt XVII AmC 143/10). W w uzasadnieniu Sąd wskazał, iż postanowienie to obciąża konsumenta obowiązkiem ponoszenia kosztów składki ubezpieczeniowej za każdy pełny miesiąc kalendarzowy, bez względu na to, czy kredytobiorca faktycznie wykorzystał cały pełny miesiąc ochrony ubezpieczeniowej. Takie ukształtowanie sytuacji konsumenta wyłącza możliwość dochodzenia przez niego zwrotu składki za niewykorzystany czas ochrony ubezpieczeniowej, co stoi w sprzeczności z art. 813 § 1 k.c. tj. tym, iż składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela, a w przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.

Kolejną klauzulą  jest klauzula nr 6068 wpisana wobec BRE Banku S.A. – obecnie mBank S.A. Jej wpisu dokonano na skutek wyroku SOKiK z dnia 24 sierpnia 2012 r. (sygn. akt XVII AmC 2600/11). Przytoczone postanowienie zdaniem sądu było niejasne, niejednoznaczne, co mogło powodować po stronie konsumenta dezorientację. Nadto, skoro konsument nie jest ani stroną umowy ubezpieczeniowej ani też nie jest beneficjentem ochrony płynącej z tej umowy – nie odnosi on żadnych korzyści z tej umowy. Sporne postanowienie nie daje także konsumentowi możliwości oceny zasadności kontynuowania okresu ubezpieczenia po upływie 36 miesięcy, bowiem po upływie wskazanego okresu umowa zostaje automatycznie przedłużana na niewskazany okres czasu. W omawianej klauzuli przewidziany został jedynie maksymalny okres ubezpieczenia tj. 108 miesięcy w obrębie, którego bank może swobodnie przedłużać ochronę ubezpieczeniową, na co konsument nie ma wpływu. Wskazany wyrok SOKiK stał się prawomocny po oddaleniu apelacji.

SKUTEK PRAWOMOCNEGO WYROKU UZNAJĄCEGO DANE POSTANOWIENIE WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE

Prezes UOKiK podkreślił, iż prawomocny wyrok sądu uznający dane postanowienie wzorca umowy za niedozwolone i zakazujący jego wykorzystywania ma skutek erga omnes tj. nie tylko wobec stron danej umowy, lecz także wobec osób trzecich od chwili wpisania danego postanowienia do rejestru. Wobec powyższego, sąd rozstrzygający sprawy indywidualne, których przedmiotem są postanowienia umowne wpisane do rejestru nie powinien dokonywać ponownej oceny tych postanowień pod kątem ich niedozwolonego charakteru. Co więcej, wskazany charakter orzeczeń tj. ich skutek wobec osób trzecich odnosi się nie tylko do postanowień o tej samej treści językowej. Wynika to wprost z uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego (dalej: SN) z dnia 20 listopada 2015 r. (sygn. akt III CZP 17/15).

Sens przytoczonego wyroku trafnie oddaje stwierdzenie SN, iż ewentualne zmiany brzmienia i kontekstu wzorca nie wymykają się spod zakresu działania wyroku dopóty, dopóki nie mają wpływu na tę normatywną treść, gdyż zachowuje ona swoją tożsamość. Przytaczając
orzecznictwo SN Prezes UOKiK zwraca także uwagę, iż oceny abuzywności postanowień umownych dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy oraz z uwzględnieniem okoliczności jej zawarcia. Nie są objęte tą oceną natomiast kwestie związane z jej wykonywaniem, tj. bez znaczenia pozostaje, w jaki sposób przedsiębiorca daną umowę wykonywał.

OCENA ABUZYWNOŚCI POSTANOWIEŃ DOT. UBEZPIECZENIA NISKIEGO WKŁADU WŁASNEGO

Niewątpliwie przedstawiona przez Prezesa UOKiK argumentacja pozostaje aktualna przy dokonywaniu oceny abuzywności postanowień dot. UNWW bez względu, czy postanowienia dotyczy zwrotu bankowi kosztów pierwszej, czy kolejnych składek ponoszonych z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Co istotne, postanowienie regulujące UNWW pozostaje niedozwolone nie dlatego, iż kwota, którą kredytobiorca zostaje obciążony przez bank nie jest mu znana, ale z szeregu innych powodów, w szczególności z powodu braku określenia sposobu i zasad kształtowania się należnej kwoty.

Prezes UOKiK podkreślił, iż bezskuteczność niedozwolonych klauzul następuje z mocy prawa (ex lege) i od momentu zawarcia umowy (ex tunc), oceny abuzywności wzorca dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a dla oceny jego niedozwolonego charakteru irrelewantna pozostaje ocena konsumenta jako rozważnego, dbającego o swoje interesy.

Co istotne, zdaniem Prezesa postanowienie umowne dotyczące UNWW należy oceniać całościowo tzn. z uwzględnieniem wszystkich jego części, gdyż abuzywny charakter jednego z elementów składowych wpływa na niedozwolony charakter całego postanowienia.

Reasumując, w ocenie Prezesa UOKiK postanowienia regulujące UNWW mogą, przy spełnieniu określonych przesłanek, zostać uznane za niedozwolone, a tym samym za bezskuteczne wobec konsumentów.

Adres

Czupajło Ciskowski & Partnerzy Kancelaria Adwokacka Sp.p.
ul. Śniadeckich 17
00-654 Warszawa

NIP: 5272819774 | KRS: 0000693729

Filia Kancelarii w Lublinie:
ul. Zana 11a, 20-601 Lublin
lublin@ccka.pl

Filia Kancelarii w Łodzi:
ul. Narutowicza 40/1, 90-135 Łódź
lodz@ccka.pl

Filia Kancelarii w Białymstoku:
ul. Warszawska 6 lok. 32, 15-063 Białystok
bialystok@ccka.pl

Filia Kancelarii w Rzeszowie:
ul. Jana i Jędrzeja Śniadeckich 20D/7, 35-006 Rzeszów
rzeszow@ccka.pl

Filia Kancelarii w Gdańsku:
ul. Jana Heweliusza 11/811, 80-890 Gdańsk
gdansk@ccka.pl

Filia Kancelarii w Olsztynie:
ul. Kajki 10-12, 10-547 Olsztyn
olsztyn@ccka.pl

Napisz do nas

Formularz kontaktowy
Zgoda
* pola obowiązkowe