TSUE na ratunek frankowiczom

W dniu 3 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wreszcie wydał wyrok w “polskiej” sprawie frankowej C-260/18, na który z zapartym tchem czekały setki tysięcy Polaków. Warto było czekać, gdyż chyba jedynie przedstawiciele banków nie dostrzegają jednoznacznie korzystnego dla kredytobiorców kierunku wydanego orzeczenia. Aby nie pozostać jednak gołosłownym, krok po kroku wyjaśniam co kryje się za tezami dzisiejszego rozstrzygnięcia.

W lutym 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznający sprawę dotyczącą umowy kredytu indeksowanego do CHF udzielonego przez Raiffeisen Bank Polska S.A., w której powodowie dochodzi ustalenia nieważności umowy, postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami o dokonanie wykładni prawa wspólnotowego:

1. Czy art. 1 ust. 2 oraz art. 6 ust. 1 dyrektywy [93/13] pozwala na przyjęcie, że jeśli skutkiem uznania określonych postanowień umownych, określających sposób spełnienia świadczenia przez strony (jego wysokość), za nieuczciwe warunki umowne miałby być niekorzystny dla konsumenta upadek całej umowy, możliwe jest wypełnienie luk w umowie nie w oparciu o przepis dyspozytywny stanowiący jednoznaczne zastąpienie nieuczciwego warunku, ale w oparciu o przepisy prawa krajowego, które przewidują uzupełnienie skutków czynności prawnej wyrażonych w jej treści również przez skutki wynikające z zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) lub ustalonych zwyczajów?

2. Czy ewentualna ocena skutków upadku całej umowy dla konsumenta powinna następować przy uwzględnieniu okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, czy też w chwili zaistnienia sporu pomiędzy stronami odnośnie do skuteczności danej klauzuli (powołania się przez konsumenta na jej abuzywność) i jakie ma znaczenie stanowisko wyrażane w toku takiego sporu przez konsumenta?

3. Czy możliwe jest utrzymanie w mocy postanowień stanowiących w myśl norm dyrektywy [93/13] nieuczciwe warunki umowne, jeśli przyjęcie takiego rozwiązania byłoby w chwili rozstrzygania sporu obiektywnie korzystne dla konsumenta?

4. Czy w świetle treści art. 6 ust. l dyrektywy 93/13 uznanie za nieuczciwe postanowień umownych określających wysokość i sposób spełnienia świadczenia przez strony może prowadzić do sytuacji, w której ustalony na podstawie treści umowy – z pominięciem skutków nieuczciwych warunków – kształt stosunku prawnego odbiegać będzie od objętego zamiarem stron w zakresie obejmującym główne świadczenie stron, w szczególności – czy uznanie za nieuczciwe postanowienia umownego oznacza, że możliwe jest dalsze stosowanie innych, nieobjętych zarzutem abuzywności postanowień umownych, określających główne świadczenie konsumenta, których uzgodniony przez strony kształt (wprowadzenie ich do umowy) był nierozerwalnie związany z zakwestionowanym przez konsumenta postanowieniem?

 Na zadane pytania Trybunał udzielił następujących odpowiedzi:

1. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.

2. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia całości umowy, takie jak te, o których mowa w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai, należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie.

3. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten ostatni nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy.

4. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Co wydany wyrok konkretnie oznacza dla frankowiczów i jakie skutki niesie dla toczących się i przyszłych postępowań?

Parafrazując odpowiedzi Trybunału należałoby sformułować następujące tezy:

1. Sąd nie może uzupełniać luki powstałej po klauzuli, która została uznana za niedozwoloną, ani w inny sposób jej modyfikować lub zamieniać na inną.

2. Trybunał nadaje decydujące znaczenie woli konsumenta w zakresie oceny skutków, jakie dla konsumenta nieść będzie uznanie umowy za nieważną. Skutki te powinny być oceniane w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a nie np. na moment zawierania umowy.

3. Sąd nie ma możliwości uznania, że unieważnienie umowy lub jej poszczególnych warunków będzie niekorzystne dla konsumenta i z tego powodu utrzymać niedozwolone postanowienia umowy lub samą umowę w mocy wbrew jego woli. To konsument, nie sąd, powinien decydować, co jest dla niego lepsze.
   
4. Trybunał wyraźnie wskazał, że jeżeli sąd krajowy dojdzie do wniosku, że umowa kredytu indeksowanego do CHF bez klauzul indeksacyjnych (a więc w formie kredytu złotówkowego z oprocentowaniem opartym wg stawek LIBOR) nie może obowiązywać z tego powodu, że dojdzie do zmiany charakteru głównego przedmiotu umowy, wówczas możliwe jest uznanie umowy za nieważną. Sąd nie może jednak ustalić nieważności umowy wbrew woli konsumenta.

Podsumowując, Trybunał dał frankowiczom wielki oręż do walki z bankami. To kredytobiorca będzie wyznaczał kierunek rozstrzygnięcia i zakres ewentualnej ingerencji sądu w relacje umowną między nim a bankiem. Sąd nie będzie mógł wybrać za frankowicza “lepszego” dla niego rozwiązania niż te, którego ten się domaga. Ponadto wydany wyrok powinien położyć kres orzeczeniom, w których sądy zastępowały niedozwolone klauzule waloryzacyjne klauzulami odnoszącymi się do kursu średniego NBP lub innego.

Jedna kwestia wciąż pozostaje niewiadoma – czy w świetle obowiązujących przepisów sądy krajowe mogą uznać, że prawnie dopuszczalna będzie konstrukcja kredytu indeksowanego do CHF po wyeliminowaniu z niej klauzul indeksacyjnych. Trybunał wyraźnie wskazał, że:

“[…] z informacji dostarczonych przez sąd odsyłający, opisanych w pkt 35 i 36 niniejszego wyroku wydaje się wynikać, że unieważnienie klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Tymczasem Trybunał orzekł już, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna”.

Pytanie jakie pozostaje bez odpowiedzi jest takie, jak sądy krajowe podejdą do zagadnienia możliwości funkcjonowania umowy kredytu “odfrankowionej”, a więc pozbawionej mechanizmu indeksacji ale z pozostawieniem oprocentowania jak dla umowy rozliczanej w oparciu o kurs franka szwajcarskiego (w oparciu o stawki LIBOR). Pytanie to jednak nie powinno spędzać snu z powiek frankowiczów jeśli wziąć pod uwagę fakt, że oba warianty rozstrzygnięcia, tj. uznanie umowy za nieważną w całości lub “odfrankowienie” umowy będą wiązały się ze znacznymi korzyściami ekonomicznymi dla frankowiczów 🙂

Pełna treść orzeczenia dostępna jest pod tym adresem: KLIK

Treść komunikatu prasowego Trybunału można pobrać w tym miejscu KLIK