Wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r. w sprawie C-609/19 p-ko BNP Paribas Personal Finance SA

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 10 czerwca 2021 r. wydał dwa wyroki dotyczące kredytów frankowych. Sprawy dotyczyły co prawda umów zawieranych we Francji, mogą mieć jednak duże znaczenie dla spraw prowadzonych w Polsce. Jednym z nich jest orzeczenie wydane przez TSUE w sprawie C-609/19 przeciwko BNP Paribas Personal Finance SA. Przedmiotem postępowania był wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunal d’instance de Lagny-sur-Marne, dotyczący wykładni art. 3 i 4 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Stan faktyczny w sprawie C-609/19

Stronami postępowania było BNP Paribas Personal Finance SA oraz małżeństwo kredytobiorców, którzy w 2009 r. zawarli z ww. bankiem umowę kredytu hipotecznego denominowanego we franku szwajcarskim (CHF) podlegającego spłacie w euro. Kredyt zaciągnięto w celu sfinansowania zakupu nieruchomości. Zgodnie z postanowieniami spornej umowy, kredytodawca udzielał kredytu ze stałą stopą oprocentowania denominowanego we frankach szwajcarskich. Kredyt był spłacany poprzez dokonywanie wpłat w walucie euro, a te miesięczne raty były przeliczone na franki szwajcarskie w celu zapłaty odsetek i spłaty kapitału na koncie denominowanym we frankach szwajcarskich. W konsekwencji trudności ze spłatą rat, wobec kredytobiorców zostało wszczęte postępowanie sądowe. W jego trakcie Tribunal d’instance de Lagny-sur-Marne zawiesił postępowanie i skierował do TSUE wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

Jak zdaniem TSUE powinien wyglądać obowiązek informacyjny banku?

Odnosząc się do wniosku, Trybunał jasno przestawił jak powinien wyglądać obowiązek informacyjny banku wobec klienta. Zgodnie z wyrokiem C-609/19, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie przy zawieraniu umowy konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że stosunek wymiany między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut.

Obowiązek informacyjny można uznać za wykonany prawidłowo, jeśli przedsiębiorca dostarczył konsumentowi wystarczających i dokładnych informacji. Powinny one wystarczyć właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu konsumentowi na to, by był w stanie zrozumieć konkretne działanie przedmiotowego mechanizmu finansowego oraz w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria zrozumieć konsekwencje ekonomiczne, jakie mogą się pojawić w całym okresie obowiązywania tej umowy.

Mając na uwadze większe środki, jakimi dysponuje przedsiębiorca oraz jego wiedzę umożliwiającą przewidywanie z wyprzedzeniem pojawienia się okoliczności związanych z ryzykiem kursowym, a także umowne obciążenie konsumenta poważnym ryzykiem wahań kursów wymiany walut, Trybunał stwierdził, że takie warunki mogą prowadzić do znaczącej nierównowagi wynikających z umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Jeśli przedsiębiorca nie przestrzegał wymogu przejrzystości względem konsumenta przy informowaniu go o mechanizmach wahania kursów wymiany waluty, zdaniem Trybunału jest to ryzyko nieproporcjonalne do świadczeń i kwoty otrzymanego kredytu, ponieważ stosowanie tych warunków skutkuje tym, że konsument musi długoterminowo ponieść koszt zmiany kursu wymiany.

W tym zakresie wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r. C-609/19 może mieć duże znaczenie dla spraw prowadzonych w Polsce. Banki nie przewidywały tak szczegółowego obowiązku informacyjnego. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 2019 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 309/18 „(…) gdyby kredytujący bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę będącego osobą fizyczną – konsumentem o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa. (…)”

Odpowiadając na pozostałe pytania, Trybunał odniósł się do specyficznego mechanizmu występującego w umowie BNP Paribas Personal Finance SA. Stwierdził, że warunek umowy kredytu, określający, że spłata w stałych ratach jest zaliczana w pierwszej kolejności na poczet odsetek oraz przewidujący wydłużenie okresu obowiązywania tej umowy i podwyższenie kwoty rat miesięcznych można traktować jako nieuczciwy w sytuacji, gdy określa główny przedmiot charakteryzujący tę umowę. Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu tej umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Sąd może zatem dokonać kontroli nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego określenia głównego przedmiotu umowy jedynie wtedy, gdy warunek ten nie jest jasny i zrozumiały. Ponieważ ustanowiony przez wskazaną dyrektywę system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej.

TSUE ocenił, że wyżej opisane warunki umowy kredytu mogą doprowadzić do znacznej nierównowagi wynikających z tej umowy praw i obowiązków stron na niekorzyść konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógłby racjonalnie oczekiwać (przestrzegając wymogu przejrzystości), że konsument zaakceptuje w wyniku indywidualnych negocjacji nieproporcjonalne ryzyko kursowe, jakie wynika z takich warunków.