Czy kredytobiorca zawsze zobligowany jest do zapłaty na rzecz kredytodawcy odsetek kapitałowych? Sankcja kredytu darmowego.

Sankcja kredytu darmowego przewidziana w art. 45 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. Nr 126, poz. 715, dalej też: u.k.k.), jest odpowiedzą polskiego ustawodawcy na konieczność wprowadzenia do porządku krajowego sankcji wymaganych Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę rady 87/102/EWG, mających zastosowanie w przypadku naruszenia przez kredytodawcę wymogów przedkontraktowych, w szczególności niedopełnienia przez kredytodawcę obowiązku informacyjnego podczas zawierania umów kredytu z konsumentem. Warto podkreślić, iż dyrektywa wymaga, by wprowadzone do porządku krajowego sankcje były skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.

Czym jednak jest sankcja kredytu darmowego? Komu i kiedy przysługuje?

Sankcja kredytu darmowego jest niczym innym jak prawem kredytobiorcy – konsumenta do zwrotu na rzecz kredytodawcy wyłącznie kwoty kapitału kredytu w przypadku naruszenia przez kredytodawcę wymogów przedkontraktowych wskazanych enumeratywnie w ustawie o kredycie konsumenckim, tj. w art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17, art. 31-33, art. 33a i art. 36a-36c. Należy przy tym podkreślić, iż kredytodawca odpowiada zarówno za umyślne naruszenie obowiązków jak i niedochowanie należytej staranności wymaganej w zakresie prowadzonej przez niego działalności, zwłaszcza w stosunkach z konsumentami. W szczególności kredytodawca ponosi odpowiedzialność za naruszenie formy i treści umowy, a także za naruszenie obowiązków informacyjnych wobec konsumenta oraz nadmiernego obciążenia finansowego w związku z umową o kredyt konsumencki.

O ile ustawodawca przyznał konsumentowi prawo do zaniechania spłaty odsetek i innych kosztów związanych z umową kredytu w przypadku naruszenia przez kredytodawcę obowiązków przedkontraktowych, to koszty związane z ustanowieniem zabezpieczenia kredytu przewidziane w umowie pozostawił po stronie kredytobiorcy. Rozwiązanie to wydaje się być słuszne w świetle okoliczności, iż są to koszty ponoszone na rzecz osoby trzeciej. Nadto, na kredytobiorcy nadal będzie ciążył obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie w przypadku opóźnienia w spłacie rat kredytu.

Warto podkreślić, iż z sankcji kredytu darmowego mogą skorzystać konsumenci, którzy zawarli umowę o kredyt konsumencki po wejściu w życie ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, tj. po 18 grudnia 2011 r. Ponadto mogą z niej skorzystać najpóźniej przed upływem roku od dnia wykonania umowy. Po upływie tego terminu możliwość skorzystania z sankcji wygasa.

Warto również wskazać, iż pod pojęciem kredytu konsumenckiego należy rozumieć kredyt udzielony osobie fizycznej na cele niezwiązane z jej działalnością gospodarczą, w wysokości do 255 500 zł lub równowartości tej kwoty w innej walucie, a także umowę o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym w wysokości przekraczającej kwotę 255 500 zł.

Wydawałoby się zatem, iż zgodnie z powyższą definicją, z sankcji kredytu darmowego nie będą mogli skorzystać konsumenci zawierający kredyty mieszkaniowe zabezpieczone hipoteką. Nic bardziej mylnego, albowiem Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 9 lutego 2022 r. potwierdził, że sankcja kredytu darmowego może znaleźć zastosowanie również do kredytów hipotecznych pochodzących z okresu od 18 grudnia 2011 r. do 21 lipca 2017 r., w przypadku których doszło do naruszenia artykułu 35 ustawy o kredycie konsumenckim. Przepis ten nakłada na kredytodawcę m.in. obowiązek do jednoznacznego określenia kosztów kredytu oraz sposobu i warunków ustalania stawki oprocentowania. Jeśli linia orzecznicza dalej pójdzie w tym kierunku, sankcja kredytu darmowego może zatem okazać się alternatywą w sporach, w których zakwestionowany został WIBOR.

Warto też zaznaczyć, że wprowadzenie przez ustawodawcę do porządku krajowego sankcji kredytu darmowego w pełni spełnia wymagania dyrektywy 2008/48/WE, aby wprowadzone sankcje były skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. W sytuacji bowiem naruszenia przez kredytodawcę obowiązków przedkontraktowych wobec konsumenta, kredytodawca zostaje pozbawiony przychodu z tytułu zawartej z nim umowy.

Naruszenie formy i treści czynności prawnej przez kredytodawcę

Ustawa o kredycie konsumenckim wymaga aby umowa o kredyt konsumencki została zawarta w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Art. 10 u.k.k. przewiduje, że umowę o kredyt sporządza się w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku. Niedochowanie przez kredytobiorcę formy pisemnej umowy kredytu otwiera konsumentowi możliwość skorzystania z sankcji kredytu darmowego. Dotyczyć to będzie głównie umów o kredyt lub pożyczkę zawieranych na odległość, w szczególności online. W takim przypadku należy pamiętać, że kredytodawca zawsze zobligowany będzie do podpisania umowy i przesłania jej konsumentowi pocztą tradycyjną lub w formie elektronicznej na trwałym nośniku, o którym mowa w art. 10 u.k.k. Niedopełnienie tego obowiązku przez kredytodawcę uprawnia kredytobiorcę do zwrotu jedynie pożyczonego kapitału.

Z sankcji kredytu darmowego kredytobiorca będzie mógł skorzystać ponadto w przypadkach, gdy umowa nie zawiera podstawowych danych kredytobiorcy lub kredytodawcy, informacji na temat rodzaju kredytu, czasu obowiązywania umowy, całkowitej kwoty kredytu, terminu i sposobu wypłaty kredytu oraz zasad i terminu spłaty kredytu.

Naruszenie przez kredytodawcę obowiązków informacyjnych wobec konsumenta

Z sankcji kredytu darmowego konsument będzie mógł skorzystać, jeżeli w umowie zabraknie kluczowych dla niego informacji na temat kosztów związanych z kredytem, w szczególności dotyczących całkowitej kwoty do zapłaty, RRSO, zastosowanej stopy oprocentowania, procedury zmiany stopy oprocentowania, a także informacji o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki.

Co więcej, jeżeli umowa nie przewiduje terminu, sposobu i skutków odstąpienia konsumenta od umowy, nie zawiera informacji o prawie konsumenta do spłaty kredytu przed terminem oraz procedury przedterminowej spłaty kredytu, nie zawiera informacji o prawie kredytodawcy do otrzymania prowizji za spłatę kredytu przed terminem i o sposobie jej ustalania lub powyższe informacje zostaną przekazane konsumentowi w sposób nieprawidłowy bądź wprowadzający w błąd  – konsument także będzie mógł uwolnić się od obowiązku zapłaty odsetek i innych opłat związanych z kredytem.

Nadmierne obciążenie finansowe w związku z umową o kredyt konsumencki

Konsument z sankcji kredytu darmowego będzie mógł skorzystać także w przypadku naruszenia przez kredytodawcę przepisu o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, o których mowa w art. 481 § 2 Kodeksu cywilnego. Jeżeli bowiem na podstawie zapisów umowy łączna wysokość opłat z tytułu zaległości w spłacie kredytu oraz odsetek za opóźnienie naliczonych konsumentowi przekraczać będzie kwotę odpowiadającą kwocie odsetek maksymalnych za opóźnienie, kredytobiorca, który skorzystał z sankcji kredytu darmowego zobowiązany będzie, poza zwrotem otrzymanego kapitału kredytu, jedynie do zapłaty opłat i odsetek odpowiadających kwocie odsetek maksymalnych za opóźnienie, a co za tym idzie w ogóle nie będzie zobowiązany do zapłaty na rzecz kredytodawcy odsetek kapitałowych i innych kosztów związanych z udzieleniem kredytu.

Oświadczenie woli konsumenta

Niestety sankcja kredytu darmowego nie działa automatycznie. W razie ziszczenia się przesłanek uprawniających kredytobiorcę do skorzystania z tej instytucji, kredytobiorca zobowiązany jest do złożenia kredytodawcy pisemnego oświadczenia woli o skorzystaniu z sankcji. Takie oświadczenie nie wymaga akceptacji kredytodawcy, albowiem sankcja działa z mocy prawa i wystarczającym jest, że oświadczenie o woli skorzystania z sankcji doszło do kredytodawcy w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią.

Jeśli zawarłeś umowę o kredyt konsumencki i masz jakiekolwiek wątpliwości, czy Twoja umowa została sformułowana prawidłowo i czy nie narusza zasad, określonych w Ustawie o kredycie konsumenckim, uprawniających Cię do skorzystania z sankcji kredytu darmowego, skontaktuj się z nami wysyłając nam skan umowy celem dokonania bezpłatnej analizy na adres: kancelaria@ccka.pl.