Decyzja Prezesa UOKiK nr RBG – 8/2020 w sprawie praktyk Raiffeisen Bank International AG naruszających zbiorowe interesy konsumentów

W ostatnim czasie kredytobiorcy, którzy zawarli z Raiffeisen Bank International AG wykonującym w Polsce działalność gospodarczą w ramach oddziału Raiffeisen Bank International AG (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce (dalej: Bank) umowę pożyczki hipotecznej lub umowę o kredyt hipoteczny indeksowany lub denominowany do waluty obcej otrzymują od Banku oświadczenie. Wskazane oświadczenie stanowi, iż Bank wprowadzał konsumentów w błąd w związku z rozpowszechnianiem nieprawdziwych informacji co do zmiany postanowień umów poprzez przesyłanie w 2016 r. do konsumentów informacji o jednostronnych zmianach postanowień regulaminów stanowiących integralną część umów, w związku z zamiarem wprowadzenia do wskazanych dokumentów postanowień umownych odnoszących się do sposobu ustalania kursów kupna i sprzedaży walut publikowanych w Tabeli Kursów. Opisane powyżej działanie Banku jest niczym innym, a jednym ze sposobów wykonania obowiązku usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, nałożonym na Bank przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK).

Postępowanie Prezesa UOKiK zainicjowane przez konsumenta

Prezes UOKiK – po zawiadomieniu otrzymanym od konsumenta – wszczął postępowanie wyjaśniające, a następnie z urzędu – postępowanie właściwe, mające na celu ustalenie czy działalność prowadzona przez Bank narusza zbiorowe interesy konsumentów.

Bank wezwany przez Prezesa UOKiK do złożenia wyjaśnień w sprawie wskazał, że zmiana postanowień umów, o której poinformowani zostali kredytobiorcy, nie nałożyła na nich dodatkowych obowiązków, ani też nie uszczupliła wcześniejszych praw. Zdaniem Banku podjęcia takich działań miało na celu udzielenie kredytobiorcy najpełniejszej i klarownej informacji na temat sposobu ustalania kursów walut.

Stanowisko Prezesa UOKiK

Prezes UOKiK po przeanalizowaniu zachowania Banku doszedł do następujących konkluzji.

•  Model przeciętnego konsumenta

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym posługuje się pojęciem przeciętnego konsumenta w odniesieniu, do którego powinna być dokonywana ocena każdej praktyki rynkowej. Prezes UOKiK w uzasadnieniu opisywanej decyzji wskazał, że przez przeciętnego konsumenta należy rozumieć konsumenta rozważnego i zorientowanego. Od takiej osoby możemy wymagać pewnego stopnia wiedzy, niemniej nie możemy uznać, że wiedza ta jest kompletna i profesjonalna. Model przeciętnego konsumenta zakłada, że nie posiada on również specjalistycznej wiedzy odnośnie oceny prawnej możliwości dokonywania przez Bank zmian zawartej umowy. Taka osoba nie jest więc w stanie zweryfikować legalności i poprawności działań przedsiębiorcy – Banku.

Odnosząc powyższe na grunt rozpatrywanej sprawy, organ ochrony konsumentów podkreślił, iż przeciętny konsument zawierający z Bankiem umowę, miał i ma prawo oczekiwać, że będzie ona wykonywana w sposób prawidłowy – wcześniej pomiędzy stronami uzgodniony. Przeciętny konsument tj. kredytobiorca zawierający z Bankiem umowę ma prawo przypuszczać, że Bank, informując go o jednostronnej zmianie postanowień umowy, działa zgodnie z prawem i dobrymi obyczajami.

•  Działania Banku wprowadzające w błąd

W niniejszej sprawie opisywane działania Banku mogły wprowadzać w błąd przeciętnego konsumenta. W ocenie Prezesa UOKiK Bank nie był uprawniony do jednostronnej zmiany postanowień umów, gdyż stanowi to niedopuszczalną ingerencję w istotne warunki umów zawieranych na czas oznaczony, a nadto może wpływać negatywnie na ochronę przysługującą konsumentom z tytułu art. 385¹ § 1 KC.

Organ ochrony konsumentów zaznaczył, iż co do zasady umowy takie jak umowy kredytu tj. zawierane na czas oznaczony, nie powinny podlegać jednostronnym modyfikacjom. Co ważne, niezmienne powinny być elementy dotyczące istotnych elementów umowy, czyli takie, które stanowiły lub mogły stanowić przyczynę lub podstawę, dla której konsument zawarł daną umowę. Niezmienne powinny pozostać także postanowienia odnoszące się do sposobu wykonywania umowy. Nadto, w ocenie Prezesa UOKiK, bez znaczenia pozostaje fakt, iż w umowie została zawarta tzw. klauzula modyfikacyjna, gdyż nie może ona mieć wpływu na postanowienia, które z wyżej wskazanych powodów nie mogą ulec zmianie.

Podkreślić wymaga, iż w pierwotnym kształcie analizowanych umów brak było określenia w jaki sposób Bank ustala kursy kupna i sprzedaży waluty obcej zamieszczane w Tabeli kursów. Jednocześnie, wskazane kursy stanowiły podstawę określenia kwoty wypłaty kredytu, jak i podstawę wyliczenia salda kredytu i wysokości rat kredytu, o ile są spłacane przez kredytobiorców w polskich złotych, a nie bezpośrednio w walucie obcej. To właśnie powyższe okoliczności, w ocenie Prezesa UOKiK wskazują na to, iż charakter zmian wprowadzonych przez Bank dotyczył istotnych postanowień umownych, a w konsekwencji tego, że Bank nie był uprawniony do jednostronnej zmiany takich postanowień w trakcie wykonywania umowy.

Co ważne, Prezes UOKiK zwrócił uwagę na okoliczność, iż wbrew twierdzeniom Banku, uprawnienie konsumenta do wypowiedzenia umowy kredytu w rzeczywistości nie istnieje. Powyższe jest konsekwencją tego, iż umowy o kredyt hipoteczny opiewają na bardzo wysokie kwoty, a wypowiedzenia umowy wiązałoby się z wcześniejszą spłatą zadłużenia. Nie ulega wątpliwości, iż konieczność zgromadzenia w krótkim czasie środków pieniężnych na wcześniejszą spłatę kredytu, tylko z tego powodu, że Bank zdecydował się jednostronnie zmienić postanowienia umowy, istotnie ingeruje w dobra materialne i niematerialne konsumentów, a przez to wpływa na ich decyzje dotyczące skorzystania z uprawnienia do wypowiedzenia umowy w przypadku braku zgody na zmiany wprowadzone jednostronnie przez Bank.

Co niemniej istotne, w ocenie organu ochrony konsumentów opisywane działanie Banku mogło powodować trudności w dokonaniu oceny postanowień indeksujących saldo kredytu z punktu widzenia ich abuzywności. Takie działanie Banku mogło także wprowadzać w błąd kredytobiorców, co do dalszych możliwości kwestionowania warunków umownych, które mogły mieć charakter niedozwolony, albowiem konsument przekonany o tym, że Bank działa zgodnie z prawem, mógł dojść do wniosku, że samodzielnie usunął on z umowy postanowienia abuzywne, a w konsekwencji mogło to doprowadzić do rezygnacji przez konsumenta z dochodzenia swoich praw przed sądem.

Jakie skutki dla kredytobiorców niesie za sobą wydanie decyzji przez Prezesa UOKiK?

Ustalenia Prezesa UOKiK co do faktu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów mają charakter prejudykatu w postępowaniu sądowym, co oznacza, że są dla sądu wiążące. W tym zakresie sąd nie musi prowadzić własnego postępowania dowodowego, a konsumenci w sporze z Bankiem mogą powołać się na prawomocną decyzję Prezesa UOKiK. Z pewnością treść omawianej decyzji może stanowić dodatkową argumentację na poparcie stanowiska kredytobiorcy szukającego ochrony swoich praw przed sądem.

Reasumując, w ocenie Prezesa UOKiK informacja przesyłana do kredytobiorców – klientów Banku – o zmianie warunków umów o pożyczkę i kredyt hipoteczny waloryzowanych do walut obcych była bezprawna, a postanowienia dotyczące sposobu ustalania kursów walut Tabeli kursowej Banku nie mogły stać się częścią stosunku obligacyjnego. Wobec powyższego, w związku z bezskutecznością zmiany zasad ustalania przez Bank kursu waluty obcej, wszyscy konsumenci, którzy otrzymali od Banku tego rodzaju pisma mogą dochodzić swoich roszczeń związanych z występowaniem w umowach klauzul waloryzacyjnych przed sądem.