Deutsche Bank ukarany za stosowanie niedozwolonych postanowień umownych odwołujących się do kursów z rynku FOREX

Stwierdzenie abuzywności postanowień występujących w danej umowie kredytu wiąże się z koniecznością wnikliwego przeanalizowania przez Sąd skonkretyzowanych okoliczności faktycznych w danym stosunku prawnym. Istnienie prawomocnej decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznaniu postanowienia danego wzorca umowy za niedozwolony może ten proces przyspieszyć. Decyzja taka odnosi bowiem skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

W świetle powyższego, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie sygn. akt VII AGa 607/21 z dnia 27 lutego 2023 r. ma doniosłe znaczenie dla konsumentów.

Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji Prezesa UOKiK i Prokuratora Prokuratury Regionalnej w Warszawie, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 22 marca 2021 r. (sygn. akt: XVII AmA 12/19) wydany w wyniku odwołania Deutsche Bank Polska S.A. od decyzji Prezesa UOKiK z 31 grudnia 2018 r., Nr DOZIK-9/2018. 

Decyzją z 31 grudnia 2018 r., Prezes UOKiK uznał trzy postanowienia wzorców umów, aneksów do umów kredytów i pożyczek hipotecznych denominowanych do walut obcych stosowanych przez Deutsche Bank Polska S.A. za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385(1) § 1 KC i zakazał ich wykorzystywania.

Pierwsze z zakwestionowanych postanowień dotyczyło nieprecyzyjnego sposobu ustalania kursów obcych walut. UOKiK zwrócił uwagę na brakującą we wzorcu umowy definicji rynku FOREX, do którego kursów odwoływał się wzorzec. We wzorcu zabrakło również szczegółowego określenia warunków, czy też konkretnego źródła informacji, z którego korzystał bank. Wzorzec umowy kredytowej wskazywał, że bank ustala kurs walutowy „najpóźniej do godz. 9:30”, co stanowi sformułowanie na tyle nieprecyzyjne, że bank mógł wybrać kurs najkorzystniejszy dla niego. Zdaniem Prezesa UOKiK konsumenci nie zostali należycie poinformowani o konkretnym, dokładnym momencie sporządzania i publikowania Tabeli kursów walut.

Druga klauzula odnosi się do dyskrecjonalnej możliwości zmiany spreadu walutowego przez bank. Bank mógł zmienić spread raz w miesiącu, pod warunkiem wystąpienia pewnych czynników. Nadto bank mógł zmienić spread do dowolnej wysokości, jak i w dowolnym momencie miesiąca, albowiem nie zostało to uregulowane.

Trzecie z zakwestionowanych postanowień odnosi się do możliwości zmiany przez bank wysokości opłat i prowizji w razie wystąpienia określonych czynników. Wzorzec umowy nie przewidywał jednak dla konsumenta uprawnienia do sprawdzenia, czy wskazane przez bank czynniki faktycznie uległy zmianie.

W wyniku odwołania wniesionego przez bank, Sąd Okręgowy w Warszawie, wyrokiem z dnia 22 marca 2021 r. sygn. akt XVII AmA 12/19 uchylił zaskarżoną decyzję. Powyższe rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zostało jednak zmienione wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 lutego 2023 r. (sygn. akt VII AGa 607/21). Sąd obniżył nałożoną na bank karę z kwoty 6 982 145 zł  do kwoty 1 745 536,25 zł i oddalił odwołanie Banku w pozostałej części.

Sąd Apelacyjny dokonując oceny wzorca umowy, wskazał, że z uwagi na to, że konsument musi ponosić koszty zmiany kursu walutowego, powinien znać zasady jego ustalenia. Warunek regulujący zasady ustalania kursu wymiany walut obciąża konsumenta i wymagane jest, by warunek ten spełniał wymóg przejrzystości wynikający z art. 5 dyrektywy 93/13.

Sąd Apelacyjny uznał, że sporne postanowienia zawarte w badanych wzorcach umów  nie spełniają warunku przejrzystości.  Wedle ust 5.3 wzorców umów, Kursy wymiany walut w Tabeli Kursów Banku podlegały ustaleniu przez Bank w oparciu o średni kurs rynku walutowego (FOREX) ustalany najpóźniej do godz. 9.30 czasu obowiązującego w Polsce. Wyprzedzający dla kursu kupna i kursu sprzedaży kurs bazowy jest ustalany w każdym dniu roboczym, zaś jego miernikiem jest średni kurs z rynku walutowego FOREX. Kurs bazowy jest ustalany najpóźniej do godziny 9.30.  Sąd Apelacyjny zauważa jednak, że z badanego postanowienia nie sposób odczytać, z jakiego okresu pochodzą dane z rynku walutowego oraz jakie jest źródło danych rynku walutowego. To, że kurs jest ustalany do godziny 9.30, nie jest równoznaczne, że dane dla tegoż kursu pochodzą również z tego czasokresu. Średni kurs z rynku walutowego FOREX jest nazwą rynku, a nie miejscem publikacji danych pochodzących z tego rynku.

Dalej Sąd Apelacyjny wskazuje, że jeżeli równowartość w złotych ustala się według kursu sprzedaży waluty obcej obowiązującego w banku na podstawie Tabeli Kursów na dwa dni robocze przed datą wymagalności każdej należności Banku, to oznacza to, że stosowana Tabela Kursów nie jest z dnia wymagalności spłaty. Zmiany kursów walut na rynku walutowym zachodzące pomiędzy dniem ustalenia, a dniem wymagalności należności nie mają przełożenia na wyliczenie kwoty bazowej, a Bank nie uwzględnia do rozliczeń aktualnych danych rynku walutowego.

Bank dowolnie stosuje zapis 5.3 wzorców umów, gdyż z jednej strony Tabela Kursów jest ustalana w każdy dzień roboczy, jednak nie ma ona znaczenia dla obciążenia w dniu wymagalności. Wzorzec umowy sugeruje, że kursy wymiany walut w Tabeli Kursów ustalane są przez Bank w każdym Dniu Roboczym w oparciu o średni kurs z rynku walutowego (FOREX), ustalany najpóźniej do godziny 9.30 czasu obowiązującego w Polsce („Kurs Bazowy”),  i taki kurs jest stosowany dla rozliczeń.

Ponadto wątpliwości Sądu Apelacyjnego wzbudził zapis, wedle którego równowartość kwoty w złotych, podlegającej spłacie, ustalana jest na dwa dni przed datą wymagalności należności, albowiem nie jest oczywiste jaka Tabela Kursów wyznacza decyzję konsumenta o zakupie waluty obcej w Banku i która Tabela Kursów obowiązuje dla dokonania zakupu waluty w Banku, czy z dnia ustalenia dla obciążenia rachunku bieżącego kwota w złotych, czy z dnia wymagalności.

Wymogu przejrzystości nie można ograniczyć jedynie do zrozumiałości warunku umownego pod względem formalnym i gramatycznym. Kwestionowane postanowienia są niezrozumiałe nawet dla konsumenta właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego. Nie sposób bowiem zrozumieć działanie powyższego warunku i oszacować w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne tego warunku dla zobowiązań konsumenta. Badany warunek wzorca umowy jest nietransparentny, albowiem konsument nie ma możliwość łatwej oceny rozmiarów swojego świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony.

Sąd odwoławczy ocenił, że postanowienia o treści odpowiadającej zapisowi pkt 5.3 wzorców umów i aneksów nie zostały jednoznacznie sformułowane, skoro przeciętny konsument nie jest w stanie oszacować konsekwencji ekonomicznych, jakie ma dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu. Przeciętny konsument ma niejasność, która Tabela Kursów będzie zastosowana do nabycia waluty obcej, oraz gdzie ma poszukiwać danych średnich z rynku FOREX i za jaki przedział czasowy. Z zapisu kwestionowanych postanowień nie wynika, jaki jest punkt odniesienia tworzonych danych (portale i czas), a tylko wówczas uchwytna jest różnica w wielkościach kursu waluty na rynku.

W świetle powyższego, decyzja Prezesa UOKiK z dnia 31 grudnia 2018 r., na mocy której niedozwolone postanowienia, zostaną wpisane do bazy decyzji na stronie internetowej Urzędu jest prawomocna.

Decyzja ta ma charakter prejudykatu w postępowaniu sądowym dotyczącym przedsiębiorcy co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. Oznacza to, że w toku postępowania sądowego, sąd orzekający nie musi dokonywać ponownej oceny abuzywności kwestionowanych klauzul, co może znacznie  przyczynić się  do szybkości postępowania.