Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego – wzmocnienie pozycji konsumentów w stosunkach z przedsiębiorcami

W ostatnim czasie możemy zaobserwować tendencję ustawodawcy do wprowadzania regulacji mających na celu wzmocnienie sytuacji konsumentów w stosunkach z przedsiębiorcami.

Z dniem 24 września b.r. wchodzi w życie nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzona ustawą z dnia 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2021 poz. 1655). Celem nowelizacji jest implementacja wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: „TSUE”) w sprawach polskich, m.in. C-176/17 Profi Credit Polska oraz w połączonych sprawach C-419/18 i C-483/18 Profi Credit Polska. W orzeczeniu w sprawie C-176/17 Profi Credit Polska TSUE zakwestionował, w związku z treścią art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, przepisy krajowe regulujące postępowanie nakazowe na podstawie weksla własnego w sprawach przeciwko konsumentom. Szczególnie zatem istotne dla konsumentów zmiany dotyczą postępowania nakazowego.

Obowiązek dołączenia umowy będącej podstawą wystawienia weksla przez konsumenta

Istotną zmianą, mającą na celu ochronę konsumenta jest nałożenie przez ustawodawcę na przedsiębiorcę obowiązku przedstawienia w postępowaniu o wydanie nakazu zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku, jeżeli dłużnikiem jest konsument, wraz z pozwem umowy, z której wynika roszczenie zabezpieczone wekslem, wraz z deklaracją wekslową i załącznikami. Dotychczas do uzyskania nakazu zapłaty przez przedsiębiorcę przeciwko dłużnikowi, który dla zabezpieczenia wynikających z umowy roszczeń wystawił weksel, wystarczającym było przestawienie wraz z pozwem oryginału weksla wraz z deklaracją wekslową i załącznikami. Nowela wprowadza natomiast obowiązek zbadania przez sąd z urzędu również umowy będącej podstawą wystawienia weksla przez konsumenta przede wszystkim pod kątem postanowień niedozwolonych.

Nowelizacja ponadto zakłada, iż niedopełnienie powyższego obowiązku przez przedsiębiorcę, skutkować będzie zwrotem pozwu.

Oświadczenie w treści pozwu o konsumenckim charakterze umowy

Znowelizowane przepisy nakładają na przedsiębiorcę, występującego z pozwem przeciwko osobie fizycznej, obowiązek zamieszczenia już w treści pozwu oświadczenia o tym, czy roszczenie dochodzone pozwem powstało w związku z umową zawartą z konsumentem. Za niedopełnienie także i tego obowiązku przez przedsiębiorcę, ustawodawca przewidział rygor zwrotu pozwu.

Co więcej, złożenie oświadczenia przez przedsiębiorcę nie zwolni sądu od czynienia ustaleń, czy roszczenie dochodzone pozwem skierowane zostało przeciwko konsumentowi. Sąd każdorazowo z urzędu zobligowany będzie zbadać, czy umowa będąca podstawą wystawienia weksla dotyczy stosunku prawnego z konsumentem. Dalej, ustawodawca przyznaje sądowi uprawnienie do ukarania grzywną przedsiębiorcy, który w złej wierze lub wskutek niezachowania należytej staranności złożył niezgodne z prawdą oświadczenie, że roszczenie dochodzone pozwem nie powstało w związku z umową zawartą z konsumentem. Sąd rozpoznający daną sprawę obowiązany zatem będzie do zbadania prawdziwości złożonego przez przedsiębiorcę oświadczenia.

Wydłużony termin do wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty oraz niższa opłata sądowa

Kolejną zmianą służącą ochronie konsumenta, jaką wprowadza ustawodawca w omawianej noweli, jest wydłużony termin na złożenie zarzutów od nakazu zapłaty. Nowelizacja zakłada bowiem wydłużenie terminu do wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty z 14 dni od dnia doręczenia nakazu zapłaty – do miesiąca jeśli dłużnik zamieszkuje na terenie Unii Europejskiej, co dotyczy także doręczeń w kraju. Jeśli natomiast dłużnik zamieszkuje poza terytorium Unii Europejskiej termin ten wynosił będzie trzy miesiące od dnia doręczenia nakazu zapłaty.

Ochronie konsumenta służyć ma również niższa opłata sądowa od zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym przeciwko konsumentowi. Dotychczas opłata jaką zobowiązany był uiścić dłużnik wnosząc zarzuty od nakazu zapłaty wynosiła 3/4 opłaty sądowej od pozwu, bez względu na wysokość tej opłaty. Z kolei opłata od pozwu w sprawach o prawa majątkowe co do zasady wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Niejednokrotnie tak określone zasady ustalania opłat sądowych stanowiły barierę dla konsumentów w obronie swoich praw przez roszczeniem wysnuwanym przez przedsiębiorcę. Im wyższa bowiem była wartość przedmiotu sporu, tym wyższa była opłata sądowa od pozwu, a co za tym idzie  opłata od zarzutów od nakazu zapłaty. Wychodząc naprzeciw temu problemowi ustawodawca wprowadził opłatę maksymalną jaką zobowiązany jest uiścić dłużnik-konsument wnoszący zarzuty od nakazu zapłaty. Nowelizacja wprowadza bowiem górną granicę opłaty od zarzutów od nakazu zapłaty wnoszonych przez konsumenta, stanowiąc iż opłata ta nie może być wyższa niż 750 złotych.

Wprowadzone nowelą zmiany niewątpliwie zmierzają do zwiększenia ochrony praw pozwanych konsumentów. Prowadzą bowiem – zgodnie z intencją ustawodawcy – do złagodzenia wymagań w zakresie obrony konsumentów w sporze zapoczątkowanym przez stronę silniejszą, taką jak chociażby bank, a ponadto zobowiążą sądy do weryfikacji umowy, której roszczenia zostały zabezpieczone wekslem pod kątem klauzul niedozwolonych. Nowe regulacje niewątpliwie też ułatwią konsumentom realizację prawa do sądu. Prowadzą bowiem do likwidacji barier związanych z koniecznością ponoszenia wysokich opłat celem obrony swoich spraw przed sądem, jak i zapewnią konsumentom odpowiedni czas na przygotowanie odpowiedniej strategii i zgromadzenia dowodów w obronie przed roszczeniami przedsiębiorców.