Powództwo opozycyjne szansą dla „frankowiczów”?

Powództwo opozycyjne szansą dla „frankowiczów”?

W mediach coraz częściej publikowane są informacje na temat wygranych przez kredytobiorców postępowań z bankami w tzw. sprawach „frankowych”. Procesy te w większości przypadków są wszczynane przez kredytobiorców i dążą do unieważnienia umowy kredytu, z uwagi na mieszczące się w niej abuzywne postanowienia. Warto jednak pochylić się nad tym, jakie możliwości dochodzenia swoich praw przed sądem mają kredytobiorcy, przeciwko którym już wcześniej została wszczęta egzekucja. Czy takim osobom została zamknięta definitywnie droga do podjęcia nierównej walki z instytucją finansową? Odpowiedź brzmi – nie! Wszczęcie przez nich powództwa opozycyjnego przeciwko bankowi w określonych przypadkach może okazać się dla nich szansą.

Czym jest powództwo opozycyjne?

Powództwo opozycyjne jest rodzajem powództwa przeciwegzekucyjnego, uregulowanego w art. 840 KPC. Wspomniany artykuł stanowi, że dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

• przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
  
• po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia;

• małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie 787 KPC, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Z powyższego wynika, że dłużnik winien zatem wykazać takie okoliczności, które wskazują, że określony tytuł egzekucyjny nie powinien być opatrzony klauzulą wykonalności, jako niepodlegający wykonaniu lub niespełniający warunków przepisanych prawem egzekucyjnym. Wytoczenie powództwa opozycyjnego daje możliwość podjęcia przez dłużnika merytorycznej obrony przed egzekucją poprzez kwestionowanie m.in. zasadności obowiązku wynikającego z tytułu wykonawczego. Wyrok, który pozbawia tytuł wykonawczy wykonalności uniemożliwia prowadzenie na jego podstawie egzekucji, w całości lub w określonej części, w zależności od orzeczenia zapadłego w sprawie.

Powództwo może być wniesione jedynie w przypadku, gdy w dalszym ciągu istnieje możliwość realizowania tytułu wykonawczego. To oznacza, że żądanie to nie może być realizowane w przypadku, gdy należność stwierdzona tytułem została w całości wyegzekwowana. Tak więc, możliwość wniesienia niniejszego pozwu rozpoczyna się w momencie nadania przez sąd klauzuli wykonalności, a kończy gdy całość świadczenia zostanie wyegzekwowana. Po tym czasie stronie postępowania przysługują inne możliwości dochodzenia swoich praw, lecz wówczas nie dzieje się to w oparciu o opisane wyżej powództwo opozycyjne.

Bankowy tytuł egzekucyjny – BTE

Obecnie, banki nie posiadają już prawa w postaci wydawania bankowych tytułów egzekucyjnych, tak jak było to przed 27 listopada 2015 r. Przed tą datą banki mogły podczas zawierania umowy kredytu z klientem odebrać tzw. oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. Dokument ten pozwalał bankom na szybkie uzyskanie tytułu wykonawczego bez potrzeby przeprowadzania postępowania sądowego (rozpoznawczego). Wystarczyło bowiem jedynie złożenie przez bank do sądu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Sąd, po zbadaniu wymogów formalnych nadawał klauzulę wykonalności na posiedzeniu niejawnym, co pozwalało bankowi na wszczęcie egzekucji przeciwko kredytobiorcom. Kredytobiorcy w takim postępowaniu byli pozbawieni możliwości kwestionowania BTE w jakimkolwiek zakresie, a o wystawionym BTE byli informowani dopiero, gdy egzekucja została przeciwko nim skierowana. Niemniej jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14 kwietnia 2015 r. uznał przepisy art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 prawa bankowego, dopuszczające BTE za niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i w konsekwencji banki zostały pozbawione możliwości wszczynania egzekucji na ich podstawie.

Postępowania egzekucyjne, które zostały wszczęte na podstawie wystawionych BTE bardzo często nadal są prowadzone. Wniesienie przez kredytobiorców powództwa opozycyjnego jest szansą na ich umorzenie. Zasadne w takim przypadku jest wskazanie  jako podstawy art. 840 § 1 pkt 1 KPC, tj. kredytobiorca przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.

Jakie zarzuty może zawierać powództwo opozycyjne przeciwko BTE?

Zasadność wniesienia powództwa opozycyjnego w przypadku BTE potwierdza szerokie orzecznictwo. Dłużnik banku może w tym powództwie podnieść wszystkie zarzuty materialnoprawne, które dotyczą wierzytelności banku objętej BTE zaopatrzonym w klauzulę wykonalności. Dotyczy to zarówno  zarzutów  powstałych przed jego wystawieniem, przed nadaniem klauzuli wykonalności jak również i po. Powyższe wynika z faktu, iż BTE nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej.

Dłużnik może wobec tego podnosić zarzuty związane z wykonaniem zobowiązania, potrąceniem, odnowieniem, zwolnieniem z długu, świadczeniem w miejsce spełnienia, następczą niemożliwością świadczenia, bądź też przedawnieniem roszczenia (por. postanowienie SN z dnia 27 listopada 2003 r., w sprawie o sygn. akt: III CZP 78/03 i wyrok SA z dnia 13 maja 2015 r., w sprawie o sygn. akt: I ACa 1008/14). Poniżej przedstawione zostaną przykładowe zarzuty, które mogą zostać zgłoszone w powództwie opozycyjnym przeciwko BTE.

Nieistnienie roszczenia, istnienie roszczenia w innej wysokości

W powództwie opozycyjnym w odniesieniu do BTE  przede wszystkim można zgłosić zarzut nieistnienia wierzytelności. Szczególnie istotne w tym zakresie okazuje się możliwość podnoszenia abuzywności postanowień zawartych w umowie kredytowej. Kredytobiorcy w ten sposób mają prawo wskazywać w powództwie na treść niedozwolonych klauzul umownych, które mogą stać się podstawą do wniesienia zarzutu dotyczącego niewłaściwej wysokości roszczenia objętego BTE – w przypadku bezskuteczności klauzul indeksacyjnych albo zarzutu nieistnienia wierzytelności – gdy umowa jest nieważna. Skuteczność podnoszenia zarzutów związanych z powyższymi zagadnieniami potwierdza m.in. wyrok SO we Wrocławiu z dnia 23 maja 2016 r. wydany w sprawie o sygn. akt: I C 1293/13.

Brak wymagalności roszczenia

Zgodnie z brzmieniem art. 96 ust. 2 prawa bankowego ustalonym  w momencie jego uchylenia BTE powinien zawierać wzmiankę o wymagalności roszczenia. Wobec tego roszczenie objęte BTE powinno być wymagalnym. BTE wystawiony przez bank, który zawiera oświadczenie nieprawdziwe jest sprzeczne z art. 58 KC oraz przepisami prawa bankowego, to prowadzi do jego nieważności, co z kolei skutkuje utratą podstawy do prowadzenia postępowania egzekucyjnego i jego umorzeniem.

Warto w tym kontekście dokonać analizy, czy wypowiedzenie umowy kredytu dokonane przez bank było zgodnie z postanowieniami umowy kredytowej i czy roszczenie jest rzeczywiście wymagalne. Szczególnie jeśli wysokość zadłużenia stanowiącego podstawę wypowiedzenia umowy była wyliczona w oparciu o klauzule niedozwolone. Jeżeli okaże się, że wypowiedzenie nie zostało skutecznie dokonane, to stanowi to podstawę do pozbawienia BTE wykonalności, wobec odpadnięcia podstawy tytułu egzekucyjnego (tak: wyrok SO w Poznaniu z dnia 12 kwietnia 2016 r. w sprawie o sygn. akt: XII C 2718/14).

Brak legitymacji wierzyciela

Kolejnym zarzutem, który może być zgłoszony w powództwie opozycyjnym dotyczącym BTE jest brak legitymacji wierzyciela do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Taki przypadek będzie zachodził, gdy bank po nadaniu klauzuli wykonalności dokonał cesji wierzytelności objętej BTE na rzecz innego podmiotu. Wynika to z tego, że sprzedaż wierzytelności powoduje, że wystawiony wcześniej tytuł egzekucyjny traci podstawę prawną, a nadaną mu klauzulę wykonalności sąd powinien uchylić (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2015 r. w sprawie o sygn. akt: IV CSK 133/14). Zbycie przez pierwotnego wierzyciela wierzytelności stwierdzonej tego rodzaju tytułem wykonawczym prowadzi do tego, że nie może on kontynuować postępowania egzekucyjnego na podstawie takiego tytułu i powinien wystąpić niezwłocznie o jego umorzenie. Jest to podstawa do pozbawienia takiego tytułu wykonalności. Co istotne, na podstawie wystawionego BTE może być prowadzona jedynie egzekucja wierzytelności bankowej i tylko na rzecz banku (zob. uchwała SN z 2 kwietnia 2004 roku w sprawie o sygn. akt: III CZP 9/04).

Przedawnienie roszczenia

Jak zostało wskazane powyżej, BTE były wystawiane przed datą 27 listopada 2015 r., a więc od tego momentu upłynęło już ponad 4 lata. Zgodnie z przepisami, roszczenia objęte BTE, jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się z okresem wynoszącym 3 lata. Dokonując analizy pod tym kątem zwrócić należy uwagę na termin wymagalności BTE, nadania klauzuli wykonalności, a także terminy podejmowanych czynności przed komornikiem. Podniesienie skutecznego zarzutu przedawnienia również będzie skutkować pozbawieniem BTE wykonalności.

Uwzględniając powyższe, warto zwrócić uwagę na każdy przypadek egzekucji tzw. kredytów „frankowych” w oparciu o bankowe tytuły egzekucyjne (BTE). W wielu sytuacjach kredytobiorcy będą uprawnieni do wszczęcia postępowania przeciwegzekucyjnego, w którym sąd podda analizie argumenty prawne związane zarówno z niedozwolonym charakterem postanowień umów „frankowych”, jak również z ich ewentualną nieważnością.