Uzasadnienie do uchwały Sądu Najwyższego III CZP 40/22 – co oznacza dla frankowiczów?

Sąd Najwyższy w ubiegłym miesiącu opublikował długo wyczekiwane uzasadnienie do uchwały z dnia 28 kwietnia 2022 r. w sprawie rozpoznawanej pod sygn. akt: III CZP 40/22. Sama treść opublikowanej uchwały budziła nadzieję u wielu frankowiczów – przedsiębiorców na wygraną w sporze z bankiem. Treść samej uchwały była przez nas już omawiana i więcej na ten temat można przeczytać TUTAJ.

Czy umowy frankowe są niezgodne z prawem?

Uzasadnienie orzeczenia generalnie wbrew twierdzeniom osób reprezentujących banki w sporach dotyczących kredytów indeksowanych i denominowanych do walut obcych jest korzystna dla kredytobiorców. Z uzasadnienia wprost wynika, że tzw. umowy frankowe pozostają sprzeczne z przepisami prawa. W tym zakresie uchwała oczywiście potwierdza dotychczasową linię orzeczniczą zarówno Sądu Najwyższego jak i sądów powszechnych.  SN wskazał między innymi, że:

„(…) postanowienie umowne uzależniające wysokość świadczenia od swobodnego uznania jednej ze stron jest sprzeczne z naturą (właściwością) stosunku prawnego. Jeżeli bank miałby w ten sposób określać wysokość własnego świadczenia (…), takie zastrzeżenie godzi w istotę zobowiązania. Postanowienie oparte na schemacie „zapłacę tyle, ile będę chciał” nakazuje podać w wątpliwość rzeczywistą wolę zaciągnięcia zobowiązania. Z kolei postanowienie zezwalające wierzycielowi na swobodne określenie wysokości drugiej strony oddaje tę stronę we władzę wierzyciela, który może dowolnie wpływać na jej sytuację ekonomiczną, odpowiednio kształtując wysokość świadczenia. Sprzeczność z naturą stosunku zobowiązaniowego w tym przypadku polega na sprowadzeniu do jego treści elementu nadrzędności jednej ze stron i podporządkowania drugiej, co jest obce stosunkom zobowiązaniowym oraz stosunkom prywatnoprawnym w ogólności.”.

Z powyższego fragmentu jednoznacznie wynika zatem, iż Sąd Najwyższy nie ma wątpliwości co do tego, że umowy kredytów frankowych pozostają sprzeczne z prawem, ponieważ większość z nich jest uznawana przez Sądy za nieważne z uwagi na możliwość dowolnego, swobodnego kształtowania przez bank wysokości kursów stosowanych do ustalenia salda kredytu albo kwoty kredytu podlegającej wypłacie oraz wysokości raty kapitałowo-odsetkowej kredytu.

Unieważnienie czy odfrankowienie umów?

W dalszej części uzasadnienia Sąd Najwyższy odniósł się do konsekwencji uznania tego typu postanowień za niezgodne z prawem, które według niektórych sądów są bezwzględnie nieważne a według pozostałych nie są wiążące dla konsumentów. W niniejszej uchwale SN opowiedział się za drugim stanowiskiem wskazując jednocześnie, że przepisy dotyczące konsumentów mają pierwszeństwo w stosunku do przepisów ogólnych prawa cywilnego. Sąd Najwyższy wskazał przy tym, że wspomniane postanowienia są zarówno nieważne jak i niedozwolone. Niestety w samej uchwale na próżno szukać jednoznacznego stwierdzenia przez Sąd Najwyższy czy skutkiem powyższego jest unieważnienie umowy kredytowej w całości czy też tzw. jej odfrankowienie. SN wskazał jedynie, że nie wyklucza skutku w postaci unieważnienia umowy w całości. Na ten moment jednak biorąc pod uwagę orzecznictwo w sprawach kredytów indeksowanych i denominowanych do walut obcych takie stanowisko należy uznać za niewystarczające. Przypomnieć należy, że nadal w tym zakresie pojawiają się rozbieżności w sądach powszechnych (choć ze znaczną przewagą unieważnienia umów), a to niestety wpływa również na czas trwania tych postępowań.

Od kiedy kredytobiorcom należą się odsetki za opóźnienie?

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu odniósł się również do treści uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 maja 2021 (III CZP 6/21) i podtrzymał kontrowersyjne i budzące wiele wątpliwości stanowisko o terminie wymagalności roszczenia kredytobiorców. SN wskazał, że art. 385 ¹ § 1 KC daje konsumentowi możliwość podjęcia decyzji czy udziela „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na związanie postanowieniem niedozwolonym czy też nie. Zdaniem SN takie uprzywilejowanie konsumenta ma skutek w postaci innego terminu wymagalności jego roszczenia, a więc dopiero w dniu wyrażenia zgody przez niego na unieważnienie umowy kredytu w całości. Takie stanowisko należy uznać za sprzeczne przede wszystkim z prawem Unii Europejskiej. Niemniej jednak co do tej kwestii frankowicze muszą pozostać cierpliwi i poczekać na wyrok TSUE ws. C-28/22, w której Trybunał powinien rozwiać wszelkie wątpliwości dot. terminu, od którego kredytobiorcy mogą dochodzić od banku odsetek za opóźnienie.

Co z frankowiczami – przedsiębiorcami?

Sąd Najwyższy niestety w uzasadnieniu całkowicie pominął kwestię nieważności umów kredytowych zawieranych przez przedsiębiorców. W uchwale zatem brak jakiegokolwiek stanowiska w tym zakresie, niemniej jednak samo wskazanie, że postanowienia dotyczące tabeli kursów banku pozostają w sprzeczności z naturą stosunku zobowiązaniowego stanowi punkt wyjścia do podważenia ważności także umów zawieranych przez kredytobiorców w celu prowadzenia działalności gospodarczej.

Podsumowując omawiana uchwała Sądu Najwyższego niewiele wprowadza do dotychczasowego orzecznictwa sądów powszechnych. Potwierdza dotychczasową linię orzeczniczą zgodnie z którą umowy kredytów indeksowanych oraz denominowanych do walut obcych pozostają sprzeczne z przepisami prawa z uwagi na brak określenia w umowie zasad ustalania kursów stosowanych przez bank. Niestety Sąd Najwyższy nadal nie wypowiedział się co do skutków wyeliminowania niedozwolonych postanowień umowy, kwestia oceny czy umowa bez postanowień dotyczących indeksacji może obowiązywać dalej czy też powinna zostać uznana za nieważną pozostaje do oceny sądu rozpoznającego daną sprawę. Niestety w uzasadnieniu uchwały również nie znajdziemy odniesienia co do nieważności umów frankowych zawieranych przez przedsiębiorców, ale samo uznanie postanowień za sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego bez wątpienia stanowi dla nich dobry prognostyk.