Wyroki TSUE mające istotny wpływ na spory frankowiczów z bankami – cz. 1

Rozpoczynając rozważania na temat problematyki sporów konsumentów z bankami, w pierwszej kolejności należy sięgnąć do prawa unijnego – Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dzięki któremu dochodzenie roszczeń kredytobiorców frankowych stało się dla polskich konsumentów znacznie ułatwione.

Poniżej omówione zostaną tezy istotnych wyroków TSUE, które pozwoliły wyklarować przepisy Dyrektywy i wpłynęły na obecną sytuację konsumentów w sporach z bankami, dotyczących abuzywnego charakteru postanowień umownych zawartych w umowach kredytu waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego.

Wyrok z dnia 3 czerwca 2010 r. w sprawie C‑484/08 Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid przeciwko Asociación de Usuarios de Servicios Bancarios (Ausbanc)

W przedmiotowej sprawie powstała wątpliwość, czy znajdująca się w umowach kredytowych o zmiennym oprocentowaniu klauzula zaokrąglania może stanowić istotny element umowy kredytu bankowego i być poddana ocenie ze względu na jej nieuczciwy charakter, mając na uwadze treść art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13.

W ocenie Trybunału, system ustanowiony przez dyrektywę 93/13 opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i pod względem stopnia poinformowania, więc godzi się na warunki redagowane przez przedsiębiorcę, nie mając faktycznego wpływu na ich treść. W związku z tym, wszelkie warunki umowne, które nie były indywidualnie negocjowane, chociaż są sformułowane w prosty i zrozumiały sposób, mogą zostać poddane kontroli co do celów oceny ich nieuczciwego charakteru.

Z punktu widzenia frankowiczów wyrok Caja de Ahorros podkreśla niekorzystną pozycję, na której znaleźli się oni, zawierając z bankami umowy kredytu waloryzowane kursem franka szwajcarskiego. Co istotne, nawet te warunki umowne, które zostały rzekomo wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, mogą podlegać ocenie i w konsekwencji zostać uznane za nieuczciwe.

Wyrok z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie C‑618/10 Banco Español de Crédito SA przeciwko Joaquínowi Calderónowi Caminie

W przedmiotowej sprawie sąd hiszpański orzekał o nieważności nieuczciwych warunków adhezyjnej umowy pożyczki zawartej z konsumentem. Następnie sąd, po stwierdzeniu nieważności i powstaniu luki w umowie, uzupełnił rzeczoną umowę poprzez zmianę treści nieuczciwego warunku.

W rozstrzygnięciu zagadnienia TSUE jednoznacznie podkreślił, że przepis art. 6 ust. 2 Dyrektywy nie zezwala na uzupełnianie przez sąd krajowy luk powstałych wskutek stwierdzenia nieważności nieuczciwych warunków umowy poprzez zastosowanie klauzul o innej treści. Gdyby istniała taka możliwość, długoterminowy cel Dyrektywy, jakim jest zniechęcanie przedsiębiorców do posługiwania się takimi rozwiązaniami w umowach zawieranych z konsumentami, nie byłby zapewniony. W konsekwencji ochrona konsumenta obniżyłaby się, a przedsiębiorcy nie ponosiliby negatywnych konsekwencji swoich działań.

Niewątpliwie jest to ważna teza – dzięki takiej interpretacji przepisu Dyrektywy sądy zostały pozbawione możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych klauzulami odnoszącymi się do kursu średniego NBP, jeżeli nie zażąda tego konsument.

Wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13 Árpád Kásler, Hajnalka Káslerné Rábai przeciwko OTP Jelzálogbank Zrt

W tej sprawie Trybunał rozpatrywał wątpliwości związane z zaciągniętym przez węgierskich kredytobiorców kredytem denominowanym do franka szwajcarskiego, w szczególności dotyczące spreadu walutowego oraz możliwości uzupełnienia umowy przepisami krajowymi w przypadku stwierdzenia nieważności nieuczciwych postanowień umownych.

Po pierwsze, według TSUE, pojęcie „głównego przedmiotu umowy” odnosi się do warunku umownego dotyczącego kursu wymiany walut, który nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji, ze względu na to, że określa podstawowe świadczenie w ramach danej umowy. Oznacza to, że na mocy art. 4 ust. 2 Dyrektywy może on podlegać ocenie.  

Ponadto, spread walutowy, o którym stanowi warunek umowy, nie może być uznany za należne wynagrodzenie banku. Z istoty umowy o kredyt wynika bowiem, że kurs walutowy służy jedynie do określenia wysokości raty kredytu.

Po drugie, warunki umowy powinny spełniać wymóg przejrzystości i być dla konsumenta zrozumiałe nie tylko pod względem gramatycznym, ale także ekonomicznym. TSUE ponownie podkreślił konieczność respektowania przez przedsiębiorcę zasady należytego informowania konsumenta przez przystąpieniem przez niego do umowy, tak by mógł on oszacować wszelkie wypływające z niej konsekwencje ekonomiczne.

Po trzecie, art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie sprzeciwia się temu, by sąd krajowy, na podstawie obowiązujących przepisów krajowych, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwych warunków umowy, zastąpił je przepisami prawa krajowego o charakterze uzupełniającym.

Wyrok w sprawie Kásler miał ogromne znaczenie dla frankowiczów. Poza tezami opisanymi powyżej, z wyroku wynika, że TSUE obciąża banki ryzykiem walutowym, które było nierozerwalnie związane z zaciąganiem kredytów frankowych. W związku z tym należy uznać, że tłumaczenia banków dotyczące niemożliwości przewidzenia ryzyka walutowego i późniejszego umocnienia franka szwajcarskiego są niedopuszczalne i potwierdzają słuszność roszczeń.

W orzeczeniu tym Trybunał także znacząco podkreślił, że przed zawarciem umowy informacja o warunkach umownych i skutkach zawarcia umowy ma fundamentalne znaczenie dla konsumenta, ponieważ kształtuje jego sytuację w danym stosunku prawnym. Na podstawie tej informacji konsument ostatecznie podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami umowy.

W przypadku umów zawieranych z kredytobiorcami – frankowiczami, warunki umowne nie były przez banki formułowane w sposób wystarczająco jasny i zrozumiały, co w konsekwencji przesądza o ich abuzywności i sprzeczności z postanowieniami Dyrektywy 93/13.

W kolejnej części artykułu omówione zostaną orzeczenia równie istotne z punktu widzenia frankowiczów.